دانشنامه تاریخی
زمان‌های باستانی لتونی دوره‌ای را در بر می‌گیرد که با ظهور اولین انسان‌ها در سرزمین لتونی مدرن آغاز می‌شود و تا آغاز دوره‌ی میانه ادامه دارد. این دوره با توسعه جوامع اولیه، فرهنگ و اقتصاد و همچنین تعامل با مناطق همسایه مشخص می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که اولین انسان‌ها حدود ۱۱,۰۰۰ سال پیش پس از آخرین عصر یخبندان به سرزمین لتونی مهاجرت کردند. قدیمی‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی متعلق به میانه‌سنگی بوده و در مکان‌هایی مانند زالدی و داوگاوا پیدا شده‌اند. این افراد شکارچی و جمع‌آورنده بودند که از ابزارهای سنگی برای بقا استفاده می‌کردند.
با گذر به نئولیت که حدود ۵۸۰۰ سال پیش آغاز شد، کشاورزی و دامداری در سرزمین لتونی توسعه یافت. ظهور کشاورزی منجر به شکل‌گیری سکونتگاه‌های دائمی شد. کاوش‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند کرزمه و ویدزمه بقایای ساختمان‌ها و ابزار کار را کشف کرده‌اند که نشان‌دهنده‌ی شکل‌گیری سبک زندگی ثابت است.
باستانی‌های لتونی زندگی اجتماعی داشتند و از سفال برای ذخیره‌سازی محصولات استفاده می‌کردند. مطالعه یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که آنها مهارت‌های پیشرفته‌ای در کار با چوب داشتند و انواع ابزار، سلاح و زیورآلات را می‌ساختند. توجه خاصی باید به فرهنگ دفن داده شود: باستانی‌های لتونی اغلب مردگان خود را با اقلام مختلفی دفن می‌کردند که ممکن بود در زندگی پس از مرگ به کارشان بیاید.
در عصر مفرغ (حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد — ۵۰۰ پیش از میلاد) پیشرفت فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی در سرزمین لتونی رخ داد. برقراری روابط تجاری با مناطق همسایه مانند اسکاندیناوی، روسیه و کشورهای بالتیک به تبادل نه‌تنها کالاها بلکه ایده‌ها کمک کرد.
این دوره با ظهور فناوری‌های جدید، از جمله تولید ابزار و زیورآلات مفرغی مشخص می‌شود. آثار باستانی یافته شده در کاوش‌های لتونی شاهدی بر سطح بالای مهارتی است که باستانی‌های لتونی در ساخت محصولات مختلف داشتند.
با عصر آهن (حدود ۵۰۰ پیش از میلاد — ۱۲۰۰ پس از میلاد) در سرزمین لتونی جهانی سازی و تفکیک قومی بیشتری اتفاق افتاد. قبایل مختلفی مانند لاتگالی‌ها، سمیگالی‌ها، کُرش‌ها و پونی‌ها شکل گرفتند که شروع به تعامل فعال با یکدیگر و با ملل همسایه کردند.
هر قبیله ویژگی‌های فرهنگی، زبان‌ها و آداب و رسوم خاص خود را داشت که به تنوع در منطقه کمک کرد. مطالعه زندگی روزمره آنها نشان می‌دهد که آنها ماهیگیران، شکارچیان و کشاورزان ماهری بودند. ابزار کار و اقلام روزمره‌ای که در کاوش‌ها یافته شده‌اند، نشان‌دهنده سطح بالای قابلیت زیستی و انطباق آنها با شرایط محلی است.
باستانی‌های لتونی به طور فعال در تجارت با ملل همسایه شرکت کردند که به تبادل فرهنگی و فناوری‌ها کمک زیادی کرد. مسیرهای تجاری از طریق لتونی عبور کرده و دریای بالتیک را به سایر مناطق اروپا متصل می‌کرد. قبایل لتونی کالاهایی مانند عسل، پوست، چوب و مصنوعات آهنی را مبادله می‌کردند.
یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که لتونی‌ها در تجارت با مناطقی مانند اسکاندیناوی و روس شرکت داشته‌اند که شاهدی بر توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی است. این تجارت نقش مهمی در شکل‌گیری ساختار اجتماعی و تعامل بین قبایل مختلف ایفا کرد.
با ورود مسیحیت در اواخر قرن ۱۲، باورها و آداب و رسوم باستانی لتونی تغییر کرد. مبلغان، مانند برونو و آلبرت از ریگا، شروع به موعظه مسیحیت و وارد کردن آن به سنت‌های مردمان محلی کردند.
این زمان همچنین با درگیری‌هایی بین مبلغان مسیحی و قبایل بت‌پرست که خواستار حفظ سنت‌ها و باورهای خود بودند، همراه بود. در نتیجه نفوذ خشونت‌آمیز مسیحیت، بسیاری از آداب و رسوم محلی از بین رفتند، اما برخی از آنها باقی ماندند و به شرایط جدید انطباق یافتند.
تحقیقات باستان‌شناسی مدرن در سرزمین لتونی همچنان به کشف یافته‌های مهمی ادامه می‌دهد که به درک سبک زندگی باستانی‌های لتونی کمک می‌کند. یافته‌هایی مانند سفال، ابزار کار، زیورآلات و بقایای سکونتگاه‌ها تصوری درباره‌ی فرهنگ و زندگی روزمره این قوم فراهم می‌آورد.
بسیاری از این یافته‌ها در موزه‌های لتونی مانند موزه ملی لتونی و موزه تاریخ ریگا و دریانوردی نگهداری می‌شوند که برای مطالعه و ترویج در دسترس عموم قرار دارند.
زمان‌های باستانی لتونی دوره‌ای جالب و چندوجهی را نمایان می‌کند که تأثیر قابل توجهی بر شکل‌گیری هویت و فرهنگ لتونی داشته است. درک تاریخ و فرهنگ باستانی‌های لتونی نه تنها برای مطالعه گذشته، بلکه برای آگاهی از ارزش‌ها و سنت‌های معاصر مردم لتونی مهم است. این ریشه‌های باستانی همچنان در دل‌های مردم زنده‌اند و نگرش آنها را به فرهنگ، هنر و جامعه به طور کلی شکل می‌دهند.