دانشنامه تاریخی
ادبیات مولداوی ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد و فرهنگ و سنت‌های چندساله این منطقه را منعکس می‌کند. از زمان‌های قدیم، ادبیات ابزار مهمی برای حفظ هویت ملی و انتقال دانش بوده است و همچنین مهم‌ترین رویدادهایی را که مردم تجربه کرده‌اند، منعکس کرده است. آثار ادبی که توسط نویسندگان و شاعران مولداوی خلق شده، برای خود مولداوی و همچنین برای فرهنگ جهانی بااهمیت هستند. بسیاری از آن‌ها در کانون توجه جامعه ملی و بین‌المللی قرار دارند.
مولداوی، که در قرن نوزدهم بخشی از امپراتوری روسیه بود، تحت تأثیر شدید ادبیات روسی قرار گرفت. در این زمان آثار ادبی به وجود می‌آید که هویت ملی مردم مولداوی و همچنین مبارزه آن‌ها برای آزادی و حقوقشان را منعکس می‌کند. یکی از نخستین آثار شناخته‌شده «تاریخ مردم مولداوی» اثر جورجی لوپول است که با تلاش‌هایش پایه‌های ادبیات تاریخی مولداوی را بنا نهاد.
در دوره حکومت روسی، علاقه به فرهنگ عامه و فولکلور به وضوح نمایان شد. در این زمان آثار ادبی به وجود می‌آیند که نویسندگان مولداوی شروع به جستجو برای ریشه‌های خود در سنت‌های عامیانه می‌کنند. مهم است به سهم نویسندگانی مانند ایون کریانگه و واسیل الکساندری اشاره کنیم که به عنوان شخصیت‌های مهم در ادبیات مولداوی و رومانی شناخته شدند. آن‌ها پایه‌های ادبیات آینده مولداوی را با تأکید بر آداب و رسوم عامه، زندگی و زبان بنیان نهادند.
واسیل الکساندری (۱۸۲۱-۱۸۹۰) – یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان و شاعران مولداوی و همچنین یک شخصیت اجتماعی برجسته. او در مولداوی به دنیا آمد، اما بیشتر عمر خود را در رومانی گذراند. واسیل الکساندری یکی از نخستین نویسندگان مولداوی بود که به‌طور فعال به توسعه سنت ادبی به زبان رومانیایی پرداخت. آثار او، مانند «تتراولوژی مردم مولداوی»، نقش کلیدی در شکل‌گیری ادبیات رومانیایی و مولداوی ایفا کرد.
الکساندری به خاطر آثار دراماتیک، شعرها و همچنین ترجمه‌هایش شناخته شده است. آثار او آثار عمیقی در سنت ادبی مولداوی گذاشت و بر توسعه ادبیات رومانی تأثیر گذاشت. او همچنین به‌طور فعال به تحقیقات فولکلور پرداخته و تعدادی از آهنگ‌ها و افسانه‌های محلی را جمع‌آوری کرده است که به پایه ادبیات و فرهنگ موسیقی مولداوی تبدیل شدند.
جورجی لوپول (۱۸۰۲-۱۸۶۵) یک تاریخ‌نگار و نویسنده مولداوی بود که تأثیر عمیقی بر ادبیات مولداوی گذاشت. اثر او «تاریخ مردم مولداوی» یکی از نخستین آثار مهمی است که تاریخ مولداوی را در زمینه مبارزه‌اش برای استقلال و شکل‌گیری هویت ملی توصیف می‌کند. در این اثر لوپول تاریخ مردم مولداوی را از دوران باستان تا قرن نوزدهم بررسی می‌کند و بر رویدادهای مهمی که بر سرنوشت کشور تأثیر می‌گذارند تأکید دارد.
کار او برای توسعه علم تاریخ در مولداوی بسیار مهم بود و پایه‌ای برای تحقیقات بیشتر در زمینه تاریخ مولداوی شد. علاوه بر این، جورجی لوپول حامی فعال توسعه زبان و فرهنگ مولداوی بود که او را به یکی از نمایندگان مهم آن زمان تبدیل کرد.
ایون کریانگه (۱۸۳۷-۱۸۸۹) – نویسنده بزرگی دیگر از مولداوی که نام او در تمام جهان رومانیایی و مولداوی شناخته شده است. او نویسنده بسیاری از آثار برای کودکان است که از جمله آن‌ها مجموعه «داستان‌هایی برای کودکان» است. در آثار خود، کریانگه از عناصر فولکلور مولداوی استفاده کرده است که آثار او را نه تنها جالب بلکه عمیق از نظر هویت ملی کرده است.
آثار او به اهمیت ارزش‌های اخلاقی و انسانی مانند صداقت، مهربانی و عدالت توجه می‌کند. او همچنین یکی از نخستین نویسندگانی بود که به‌طور فعال از زبان مولداوی در ادبیات استفاده کرد و آن را برای دایره وسیعی از خوانندگان قابل دسترسی‌تر کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، ادبیات مولداوی تغییرات قابل توجهی را تجربه کرد. در این زمان، توسعه فعال ادبیات مولداوی به زبان روسی آغاز می‌شود و همچنین بازگشت به زبان مولداوی در دوره پس از شوروی رخ می‌دهد. یکی از نمایندگان برجسته ادبیات مولداوی در قرن بیستم نیکولای گریگورچوک است که آثارش مشکلات و تجربیات مردم مولداوی را در شرایط واقعیت سوسیالیستی منعکس می‌کند. آثار او درباره زندگی روستایی و مبارزه برای بقاء در شرایط دولت توتالیتر نه‌تنها بخشی از سنت ادبی مولداوی، بلکه بخشی از متن ادبی جهانی است.
در عین حال، در سال‌های حکومت شوروی، نویسندگان مولداوی با سانسور و نیاز به پیروی از ایدئولوژی دولت مواجه بودند. با این حال، حتی در چنین شرایطی، آثار خلق شده‌ای وجود داشت که موتیف‌های عامیانه و تمایل به آزادی را حفظ می‌کردند، مانند شعرهای گریگور ویرو، آثار دیمیتری ماتکوفسکی و ایون وولپه.
ادبیات مولداوی معاصر نمایانگر یک زمینه پویا برای ابراز خلاقیت است. امروزه، نویسندگان مولداوی به‌طور فعال به بررسی موضوعاتی مربوط به استقلال، هویت ملی و فرآیندهای جهانی‌سازی می‌پردازند. از میان نویسندگان معاصر معروف می‌توان به پتر باگو اشاره کرد که در آثار خود به مسائل اجتماعی و سیاسی زندگی مولداوی و همچنین روابط میان روسیه، رومانی و مولداوی می‌پردازد. آثار او طیف وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرد، از جمله مسائل مهاجرت، بحران اقتصادی و تفاوت‌های فرهنگی.
شعر نیز جایگاه مهمی در ادبیات معاصر مولداوی دارد. نویسندگانی مانند میخائیل گافین که به‌طور فعال در ژانر شعر و مقاله کار می‌کند، با ادامه دادن سنت‌های شعر مولداوی به مسائل عمیق روح انسانی توجه می‌کنند و در اشعار خود مشکلات جامعه و بی‌عدالتی اجتماعی را منعکس می‌کنند.
ادبیات مولداوی بخشی مهم از میراث فرهنگی را نمایندگی می‌کند و تاریخ چندوجهی، هویت ملی و سنت‌های این منطقه را منعکس می‌کند. از دوران باستان تا امروز، نویسندگان مولداوی به توسعه سنت ادبی منحصر به فرد خود ادامه داده‌اند و آثار خلق نموده‌اند که نه تنها مسائل مهم زمان را مطرح کرده‌اند بلکه به حفظ زبان و فرهنگ نیز کمک کرده‌اند. امروز، ادبیات مولداوی به توسعه خود ادامه می‌دهد و به‌طور فعال با جریانات ادبی جهانی تعامل دارد و ابزاری مهم برای فهم فرآیندهای معاصر در جامعه و سیاست باقی می‌ماند.