دانشنامه تاریخی
تاریخ مولداوی از زمان‌های کهن آغاز می‌شود، وقتی که اولین انسان‌ها به سرزمین آن مهاجرت کردند. بر اساس داده‌های باستان‌شناسی، حضور انسان در اینجا به زمان‌های پالئولیتیک اولیه برمی‌گردد. بقایای ابزار، آثار سنگی و سکونتگاههای انسان‌های اولیه نشان می‌دهد که این منطقه برای بیش از 10 هزار سال مسکونی بوده است. شرایط زندگی به دلیل آب و هوای معتدل، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و خاک‌های بارور که منابع کافی را برای انسان‌های باستانی فراهم می‌کردند، بسیار مناسب بود.
در دوران پالئولیتیک و مزولیتیک دیرهنگام، انسان‌ها در سرزمین مولداوی به شکار، جمع‌آوری محصولات و ماهیگیری مشغول بودند. این جوامع باستانی باقی‌مانده‌های باستان‌شناسی متعددی از خود به جا گذاشته‌اند که شامل ابزار سنگی، استخوان‌های حیوانات مورد استفاده در غذا و بقایای سکونتگاهها می‌شود. یافته‌های باستان‌شناسی این دوره در نواحی امروزی مولداوی وجود دارد که حاکی از گسترش وسیع سکونتگاههای باستانی در سراسر کشور است.
فرهنگ استارچوا-کریش که در دوره نوسنگی اولیه به وجود آمد، یکی از اولین فرهنگ‌های کشاورزی در منطقه به شمار می‌آید. باستان‌شناسان آن را به قرن‌های VII–VI قبل از میلاد نسبت می‌دهند و شامل مناطق امروزی مولداوی، رومانی و بخشی از اوکراین است. فعالیت‌های اصلی اعضای این فرهنگ کشاورزی و دام‌پروری بود که قدمی مهم در توسعه جامعه به شمار می‌آید. انسان‌های این فرهنگ شروع به استفاده از ابزارهای پیچیده‌تر، پخت نان و همچنین تسلط بر صنعت سفالگری کردند. آثار کشف‌شده شامل سفال، زیورآلات و ابزارهای سنگی و استخوانی است.
در سکونتگاههای استارچوا-کریش همچنین سازه‌هایی وجود دارد که خانه‌های ساده یک طبقه‌ای هستند و از چوب ساخته شده و با گل پوشانده شده‌اند. طرح‌ریزی سکونتگاهها نسبتاً ساده بود، اما نشان‌دهنده وجود یک جامعه سازمان‌یافته با یک ساختار اجتماعی مشخص است. مواد غذایی اصلی شامل غلات، گوشت حیوانات خانگی و همچنین شکار و ماهی بود. اعتقادات مذهبی انسان‌های باستانی در آیین‌های تدفین و مراسم مرتبط با پرستش اجداد و طبیعت منعکس شده است.
یکی از ярترین فرهنگ‌های نوسنگی و نوسنگی مس، فرهنگ کوکوتنی-تریپولی است که از 5200 تا 2750 سال قبل از میلاد وجود داشت. این فرهنگ با مصنوعات سفالی رنگارنگ خود مانند ظرف‌ها با الگوهای هندسی و آثار تزئینی و مجسمه‌سازی مشخص می‌شود. انسان‌های فرهنگ کوکوتنی-تریپولی مجسمه‌های سفالی ظریف و ظروف تزئین شده با الگوهای پیچیده تولید می‌کردند.
سکونتگاههای این فرهنگ به اندازه‌های بزرگ رسیده و به صورت دایره‌ای سازماندهی شده بودند. برخی از آن‌ها جمعیتی تا 15 هزار نفر داشتند که نشان‌دهنده چگالی بالای جمعیت و ساختار اجتماعی پیشرفته است. انسان‌های فرهنگ کوکوتنی-تریپولی خانه‌های بزرگ می‌ساختند که با گل پوشانده و با نقاشی دیواری تزئین می‌شدند. آن‌ها به کشاورزی، دام‌پروری و تجارت مشغول بودند و همچنین صنایع دستی و هنر را توسعه می‌دادند. سطح بالای مهارت در سفالگری و فلزکاری نشان‌دهنده وجود جامعه‌ای پیچیده با مهارت‌های تولید پیشرفته است.
در دوره مس و عصر برنز، قبایل جدید به سرزمین مولداوی نفوذ کردند و با خود فنون فلزکاری را نیز آوردند. فرهنگ‌های باستانی در این دوره شروع به استفاده از مس و سپس برنز کردند که توسعه ابزار، سلاح و زیورآلات را تسریع بخشید. معروف‌ترین فرهنگ‌های این دوره در مولداوی، فرهنگ‌های یامنا و کتاکومب بودند که نمایندگان آن‌ها شروع به دفن مردگان در تومولوس‌ها کردند که گواهی بر تغییرات قابل توجهی در اعتقادات مذهبی و اجتماعی به شمار می‌رود.
فرهنگ یامنا، که در هزاره سوم قبل از میلاد وجود داشت، زندگی کوچ نشینی داشت و احتمالاً به دام‌پروری مشغول بود. آثار به جا مانده از آن‌ها شامل اشیای برنزی، ظروف سفالی و زیورآلات است. در سکونتگاههای فرهنگ کتاکومب، باستان‌شناسان نشانه‌های آیین‌های پیچیده تدفین را پیدا می‌کنند که نشان‌دهنده باورهای اولیه در مورد زندگی پس از مرگ است. این فرهنگ‌ها در توسعه تجارت و مبادله نقش داشتند که به ایجاد ارتباطات فرهنگی با سایر مناطق کمک کرد.
در آستانه هزاره دوم قبل از میلاد در سرزمین مولداوی سکونت‌گاه‌هایی ظهور می‌کنند که می‌توان آن‌ها را پروتو-شهرها نامید. تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها شروع به ایجاد ساختارهای پیچیده‌تری برای حفاظت در برابر حملات کرده و دژهایی را در اطراف سکونتگاهها بنا نهادند. این دژها شامل خندق‌ها و دیوارهای خاکی بودند که به حفاظت از جمعیت و دارایی‌ها کمک می‌کرد. از معروف‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی این دوره می‌توان به بقایای دژها، سکونتگاهها و تدفین‌ها اشاره کرد.
در عصر برنزlate در سرزمین مولداوی، صنایع دستی مانند فلزکاری، سفالگری و تولید منسوجات توسعه یافت. انسان‌ها شروع به ساخت ابزار و زیورآلات برنزی کردند که نشان‌دهنده پیشرفت فناوری است. توسعه کشاورزی و دام‌پروری به افزایش جمعیت و استقرار زندگی ثابت کمک کرد. تجارت با مناطق همسایه نیز نقشی مهم در اقتصاد و فرهنگ جامعه آن زمان ایفا کرد.
با ورود عصر آهن در حدود 1200 سال قبل از میلاد، در مولداوی از ابزارها و سلاح‌های آهنی استفاده می‌شود که به‌طور قابل توجهی اقتصاد و نظامی‌گری را تغییر می‌دهد. آهن، به عنوان ماده‌ای در دسترس و مقاوم، امکان تولید ابزار و سلاح‌های باکیفیت‌تر را فراهم کرد و باعث افزایش بهره‌وری در کشاورزی و صنایع دستی شد. قبایل ساکن در سرزمین مولداوی سازمان‌یافته‌تر شدند، سکونتگاههای خود را تقویت کردند و به جنگ‌های فعال‌تری با همسایگان پرداختند.
در این زمان، قبایل کوچ‌نشین سکاها، سارت‌ها و قبایل دیگر به سرزمین مولداوی نفوذ کردند که منجر به تبادل فرهنگی و ادغام شد. این تماس‌ها به توسعه فرهنگ محلی کمک کرد و فناوری‌های جدید را گسترش داد. در برخی سکونتگاهها آثاری پیدا شده است که نشان‌دهنده تجارت با مستعمرات یونانی در دریای سیاه است. به این ترتیب، در عصر آهن، سرزمین مولداوی به بخشی از سیستم گسترده‌تری از ارتباطات فرهنگی و اقتصادی تبدیل شد.
سکونتگاههای باستانی در سرزمین مولداوی ارثیه غنی باستان‌شناسی از خود به جا گذاشته‌اند که شامل ابزارهای کار، اشیاء خانگی، دفن‌ها و سفالگری است. بسیاری از این یافته‌ها را می‌توان در موزه‌های کشور مشاهده کرد و آن‌ها شهادت‌های مهمی از گذشته هستند که توسعه فناوری، فرهنگ و ساختارهای اجتماعی را مجسم می‌کنند. تحقیقات باستان‌شناسی بدون شک نمایی به زندگی و فرهنگ قوم باستانی را در طول هزاران سال فراهم می‌کند.
فرهنگ‌هایی مانند استارچوا-کریش و فرهنگ کوکوتنی-تریپولی به دلیل اهمیت آن‌ها در مطالعه تاریخ باستانی مولداوی اهمیت خاصی دارند. سهم آن‌ها در توسعه کشاورزی، صنایع دستی و هنر به طور قابل توجهی بر دوران‌های بعدی تأثیرگذار بود. این فرهنگ‌ها نه تنها گواهی بر سطح بالای مهارت و سازماندهی انسان‌های باستانی هستند، بلکه تصویری پیچیده از جهان‌بینی، دین و روابط آن‌ها با محیط زیست را نشان می‌دهند.
تاریخ سکونتگاههای باستانی در سرزمین مولداوی بخشی مهم از میراث فرهنگی کشور است. این تاریخ به زندگی و زندگی قوم‌های باستانی که هزاران سال پیش اولین قدم‌ها را به سوی ایجاد جامعه‌ای سازمان‌یافته برداشتند، نور می‌افکند. دستاوردها و سنت‌های فرهنگی آن‌ها اثرات ماندگاری به جا گذاشت و پایه‌گذار شکل‌گیری تمدن‌های آینده در این منطقه گردید.