دانشنامه تاریخی
امپراتوری اینکا، که به عنوان تائوانتینسوویو نیز شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین تمدن‌ها در تاریخ آمریکای جنوبی بود. این امپراتوری که از اواخر قرن پانزدهم تا فتح اسپانیایی در قرن شانزدهم وجود داشت، بخش قابل توجهی از پرو مدرن و همچنین سرزمین‌هایی را که امروزه شامل بولیوی، اکوادور، شیلی و آرژانتین می‌شود، دربر می‌گرفت. این امپراتوری به خاطر کشاورزی پیشرفته، معماری و سیستم اداری‌اش مشهور بود.
امپراتوری اینکا از یک قبیله کوچک شروع شد که در دره رود اروبامبا در پرو مدرن در قرن سیزدهم مستقر شد. تحت رهبری پادشاه پاچاکوتک، اینکاها شروع به گسترش قلمرو خود کردند و قبایل همسایه را فتح کرده و آنها را تحت سلطه خود درآوردند. پاچاکوتک اصلاحاتی را انجام داد که قدرت مرکزی را تقویت کرد و یک ساختار اداری مؤثر ایجاد کرد.
در نتیجه جنگ‌ها و توافق‌های دیپلماتیک، تا سال 1532 امپراتوری اینکا به بیشترین وسعت خود رسید و بیش از 2 میلیون کیلومتر مربع را در بر گرفت. این امر به لطف فناوری‌های پیشرفته جنگ، سازماندهی جامعه و منابع طبیعی غنی امکان‌پذیر شد.
فرهنگ اینکا متنوع و پیچیده بود. اینکاها یک سیستم منحصر به فرد کشاورزی مبتنی بر کشاورزی تراس‌کاری توسعه دادند که به آنها اجازه می‌داد از مناطق کوهستانی به طور مؤثر استفاده کنند. آنها ذرت، سیب‌زمینی، کینوا و سایر محصولات را کشت می‌کردند که امنیت غذایی را برای جمعیت عظیم تأمین می‌کرد.
اینکاها همچنین به خاطر مهارت خود در تولید بافته‌ها، سرامیک و فلزکاری مشهور بودند. پارچه‌های تولید شده توسط اینکاها به عنوان یکی از بهترین‌ها در آمریکای جنوبی شناخته می‌شد، و مصنوعات طلایی و نقره‌ای آنها به خاطر کیفیت و زیبایی‌شان بسیار ارزشمند بودند. مراسم مذهبی که به خدایان مختلف تقدیم می‌شد، مانند خدای خورشید اینتی که شخصیت مرکزی در پانتئون اینکا بود، جایگاه مهمی در فرهنگ داشت.
امپراتوری اینکا میراث معماری چشمگیری از خود به جا گذاشت که شامل معابد، دژها و جاده‌های باشکوه می‌شود. یکی از معروف‌ترین بناها ماچو پیکچو است که در منطقهٔ مرتفع قرار دارد. این شهر به عنوان نماد معماری و مهندسی اینکا شناخته می‌شود و توانایی‌های آنها در ساخت و برنامه‌ریزی را نشان می‌دهد.
اینکاها یک شبکه وسیع از جاده‌ها ایجاد کردند که قسمت‌های مختلف امپراتوری را به هم متصل می‌کرد و باعث جابجایی سریع نیروها و کالاها می‌شد. جاده‌ها همچنین برای انتقال پیام‌ها با استفاده از پیک‌هایی که می‌توانستند مسافت‌های طولانی را در زمان کوتاهی طی کنند، استفاده می‌شد.
سیستم سیاسی اینکاها مرکزی و سلسله‌مراتبی بود. امپراتور، یا ساپای اینکا، به عنوان حاکم الهی شناخته می‌شد و قدرت او مطلق بود. سیستم اداری به چهار استان اصلی تقسیم می‌شد که هر کدام دارای فرماندار خود بودند که تحت سلطه ساپای اینکا قرار داشت. اینکاها از سیستم میت'a — کار اجباری، برای تأمین ساخت زیرساخت‌ها و حفظ کشاورزی استفاده می‌کردند.
در سال 1532، کاراکتر اسپانیایی فرانسیسکو پیزارو با استفاده از تنش‌های داخلی و تضعیف امپراتوری، ساپای اینکا آتاهوالپا را به اسارت درآورد. در نتیجه فتح و انجام عملیات‌های نظامی بعدی، امپراتوری اینکا ویران شد و ثروت‌های آن غارت گردید.
اسپانیایی‌ها از بی‌نظمی و مشکلات اقتصادی ناشی از فتح برای تسلط بر سرزمین‌های منطقه‌ای استفاده کردند، که در نهایت به نابودی فرهنگ و جامعه اینکا انجامید.
با وجود ویرانی امپراتوری، میراث اینکاها همچنان در پرو مدرن و دیگر کشورهای آمریکای جنوبی زندگی می‌کند. فرهنگ، معماری و دستاوردهای اینکاها در کشاورزی تاثیر عمیقی بر تاریخ این منطقه گذاشته است. بسیاری از سنت‌ها و آداب اینکایی تا به امروز حفظ شده‌اند.
علاوه بر این، تحقیقات و حفاری‌های باستان‌شناسی همچنان توجه را به میراث اینکاها جلب کرده و به درک این تمدن بزرگ و تاثیر آن بر شکل‌گیری جامعه مدرن کمک می‌کند.
امپراتوری اینکا قسمتی مهم از تاریخ آمریکای جنوبی است و نمونه‌ای از یک تمدن پیشرفته با فرهنگی غنی و ساختاری اجتماعی پیچیده را به نمایش می‌گذارد. با وجود پیامدهای تراژیک فتح اسپانیایی، دستاوردهای اینکاها همچنان الهام‌بخش مردم بوده و بخش مهمی از هویت و تاریخ این منطقه محسوب می‌شود.