دانشنامه تاریخی
سری‌لانکا، کشور جزیره‌ای در اقیانوس هند، دارای میراث تاریخی غنی است که در اسناد، متون و نوشته‌های متعدد انعکاس یافته است. این منابع تاریخی نقش مهمی در مطالعه فرهنگ، سیاست و مذهب منطقه ایفا می‌کنند. به بررسی اسناد مهمی می‌پردازیم که به درک گذشته سری‌لانکا کمک می‌کنند.
مهامسا، که به معنای «تاریخ بزرگ» است، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین متون سری‌لانکا است. این حماسه تاریخی در قرن پنجم میلادی توسط راهب بودایی مَهَنانما نگارش یافته و تاریخ جزیره را از زمان ورود اولین مهاجران هندی تا قرن سوم میلادی دربرمی‌گیرد.
این سند رویدادهای کلیدی مانند ورود پادشاه ویجایا، گسترش بودیسم در جزیره و ساخت استوپای معروف مَهاتُوپا را توصیف می‌کند. علاوه بر اهمیت تاریخی، مهامسا منبع با ارزشی برای مطالعه ادبیات و فلسفه اولیه بودیسم است.
دیپاوامسا، یا «تاریخ جزیره»، متنی قدیمی‌تر است که مهامسا به آن استناد کرده است. این سند در قرن چهارم نوشته شده و به عنوان اولین اثر تاریخی سری‌لانکا شناخته می‌شود. اگرچه از نظر جزئیات کمتر از مهامسا است، دیپاوامسا رویدادهای مهمی را در ارتباط با شکل‌گیری بودیسم در جزیره پوشش می‌دهد.
این متن همچنین به عنوان مدرکی از تلاش‌های اولیه برای سیستماتیک کردن تاریخ سری‌لانکا به صورت نوشتاری، که در جهان باستان نادر بود، به شمار می‌آید.
کوتاپادا جاتاکا، که قسمتی از مجموعه جاتاکا را تشکیل می‌دهد، مجموعه‌ای از داستان‌ها درباره زندگانی‌های گذشته بودا است. این سند برای درک معیارهای اخلاقی و ارزشی که در سری‌لانکای باستان حاکم بود، اهمیت دارد.
متون جاتاکا همچنین اطلاعاتی درباره شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن زمان ارائه می‌دهند و آنها را به یک منبع تاریخی با ارزش تبدیل می‌کنند.
سری‌لانکا به خاطر نوشته‌های سنگی باستانی‌اش شناخته شده است که در مکان‌های تاریخی مختلفی مانند استوپاها، صومعه‌ها و کاخ‌ها یافت می‌شوند. این نوشته‌ها که به زبان پالی و سینگالی باستانی نوشته شده‌اند، جوانب مختلف زندگی روزمره، آداب مذهبی و جزئیات اداری را مستند می‌کنند.
یکی از شناخته‌شده‌ترین آنها نوشته‌ای بر روی سنگ سیگیریا است که درباره ساخت قلعه و کاخی در بالای صخره صحبت می‌کند. این نوشته‌ها شاهدی مهم بر سنت نوشتاری پیشرفته سری‌لانکا هستند.
در طول قرن‌ها، متون مذهبی و دنیوی بر روی برگ‌های پالمی نوشته شده‌اند. این نسخه‌ها اطلاعاتی درباره پزشکی، نجوم، ادبیات و حقوق را شامل می‌شوند. بسیاری از آنها در صومعه‌های بودایی و آرشیوهای خانوادگی نگهداری می‌شوند.
نسخه‌های پالمی نشان‌دهنده سطح بالای دانش و دستاوردهای علمی سری‌لانکای باستان هستند.
عصر استعمار اروپایی تعداد قابل توجهی از منابع مکتوب را به جا گذاشته است، از جمله سوابق پرتغالی‌ها، هلندی‌ها و بریتانیایی‌ها. این اسناد جنبه‌های اداری، اقتصادی و نظامی زندگی جزیره را در دوران سلطه استعماری روشن می‌کنند.
آرشیوهای بریتانیایی به‌ویژه مهم هستند، زیرا اطلاعاتی درباره ساخت راه آهن، اقتصاد کشت و تغییرات در ساختار اجتماعی جامعه را دربرمی‌گیرند.
اسناد تاریخی سری‌لانکا منبع غنی اطلاعاتی درباره گذشته کشور را فراهم می‌سازند. آنها نه تنها درباره رویدادهای کلیدی سخن می‌گویند بلکه جوانب فرهنگی، مذهبی و اجتماعی زندگی مردم را نیز منعکس می‌کنند. مطالعه این متون اجازه می‌دهد تا درک عمیق‌تری از توسعه تاریخی نه تنها سری‌لانکا بلکه از تمام جنوب آسیا به‌دست آید.