تاریخی انcyclopedia
نوې زیلاند یوه داسې هېواد دی چې تاریخ یې خورا غني دی، چې پکې د اصلو ماؤري او اروپايي مستقدمینو دواړو مهمه ونډه درلوده. د خپل تاریخ په اوږدو کې، هغې ډېری نهضتي شخصیتونه را وپېژندل چې په نړیواله کلتور، سیاست او ساینس کې یې مهم اثرات لرل. په دې مقاله کې د نوې زیلاند له مشهورو تاریخي شخصیتونو څخه ځینې هغه کسان په ګوته شوي چې د هېواد په وده او بدلون کې کلیدي رول لوبولی دی.
د نوې زیلاند یو له تر ټولو مشهورو تاریخي شخصیتونو څخه جیمز کک دی - د بریتانیا محقق او سمندري ملاح چې په ارام سمندر کې درې لویې اکتشافاتي سفرونه ترسره کړل. کک لومړی اروپایی و چې نوې زیلاند ته تفصیلي مطالعه وکړه، او د دې پروسې په ترڅ کې یې د جزایرو په اړه ډیرې نقشه او یادښتونه جوړ کړل.
د خپل لومړي سفر په ترڅ کې، په ۱۷۶۹ کال کې، کک د نوې زیلاند ساحل ته ولاړ او لومړی بریتانيي محقق و چې جزایر یې د لویدیز لپاره کشف کړل. د هغه سفرونه په علم او جغرافیا کې ډير مهمې پایلې درلودې، ځکه چې د هغه څیړنې د نوې زیلاند او نورو ارام سمندري سیمو استعمار ته لار هواره کړه. کک نه یوازې نوې زیلاند لپاره اروپا ته کشف کړه، بلکې د محلي نفوس ماؤري سره لومړني اړیکي هم جوړ کړل.
ادوارد جورج وایتي په نوې زیلاند کې د تاریخ په برخه کې مهم شخصیت و، په ځانګړې توګه د استعمار په لومړیو کلونو کې. هغه د ۱۸۴۰ کال په نیابت کې د بریتانيې حکومت لخوا د نوې زیلاند لومړی والی شو. وایتي د جزایرو د بریتانيې کنټرول د لا باثباته کولو او د مستقدمینو د زیاتوالي په منځ کې د نظم او انضباط د ساتلو لپاره مهمه ونډه درلوده.
هغه په ۱۸۴۰ کال کې د واي تنگی تړون په لاسلیک کې کلیدي رول ولوباوه، چې د نوې زیلاند د بریتانيې مستعمرې د جوړیدو لپاره بنسټ و. دا تړون چې د بریتانیا د تاج او ماؤري ترمنځ لاسلیک شو، د دوو کلتورونو او خلکو ترمنځ د ګډ ژوند شرایطو په ټاکلو کې مهم تاریخي سند ګڼل کیږي.
جوناتان مارتین - د نوې زیلاند یوه پیرو او مبلغه، چې په ماؤري کې د عیساییت د خپرولو کې مهم رول لوبولی دی. د هغه فعالیتونه د اصل نفوس کلتوري او مذهبي بدلون کې مهمه ونډه درلوده، که څه هم د هغه روشونه ځینې وختونه متناقض غبرګونونه راولې. مارتین د ماؤري په روزنې او د عیسایی ارزښتونو د محلي ټولنې پراختیا کې مشهور شو.
هغه هم د ماؤري ښوونې او د ماشومانو روزنې ملاتړ کوونکی و. مارتین د اروپایي مستقدمینو او محلي خلکو ترمنځ اړیکې پیاوړې کړې، مګر د عیساییت د ماؤري کلتور ته د راکرښېدل، د اروپایي او ماؤري دواړو له خوا تر ډېره انتقاد لري.
هینري ویلیمز د نوې زیلاند په تاریخ کې یو له تر ټولو مشهور مبلغان وو. هغه د نوې زیلاند د انګلکن مبلغه وو او د ماؤري په منځ کې د عیساییت د خپرولو او کلتوري بدلونونو لپاره یو له مخکښو شخصیتونو څخه و. ویلیمز د اروپاییانو او ماؤري ترمنځ د سولې او ګډ ژوند لپاره فعال ملاتړ کوونکی و، او د ماؤري په ژبه د انجیل ژباړي کې مهمه ونډه درلوده.
د هغه له تر ټولو مهمو لاسته راوړنو څخه د «انجیل» د ماؤري ژبې ته ژباړه ده، چې د نوې زیلاند په کښیناست کې د عیساییت د خپرولو په برخه کې مهم قدم و او د ماؤري کلتور د ساتنې کې مهم رول درلود. د هغه کار له ماؤري سره د دې لپاره و چې د دوی ټولنیز جوړښتونه پیاوړي کړي او نوي ارزښتونه او معیارونه ورزده کړي.
اروحه ریچاردز د ماؤري یوه مهمه رهبره وه چې د ۱۹م او ۲۰م پیړیو په نوې زیلاند کې د ماؤري د تبعیض او ظلم پر وړاندې د مظاهرو کې کلیدي رول لوبولی دی. د هغه فعال سیاسي فعالیت او د ماؤري د حقونو لپاره د حرکتونو کې ګډون هغه د تاریخ په اوږدو کې د ماؤري یو له تر ټولو با نفوذه رهبرانو څخه جوړوي.
ریچاردز د ماؤري د ځمکې حقونو د ساتنې هڅو او د روایتي ماؤري ارزښتونو او بنسټونو د بیا رغونې په لټه کې پیژندل شوی و. د هغه کار د ماؤري ترمنځ د ملي پوهاوي د لوړېدو لپاره مرسته وکړه او د استعماري فشار لاندې د دوی د برابري او ټولنیز عدالت لپاره د مبارزې پیاوړتیا کې مرسته وکړه.
ایلین رېدمر د نوې زیلاند په سیاسي ژوند کې د مهمې ونډې درلودونکې یوه له لومړیو ښځو څخه وه. په ۱۸۹۳ کال کې، هغه د نوې زیلاند لومړۍ ښځه شوه چې په عامه توګه د ښځو د حقوقو لپاره مبارزه وکړه او د ښځو د ټاکنیزو حقونو تحرک په فعاله توګه ملاتړ وکړ. رېدمر د مختلفو ټولنیزو او سیاسي تحرکاتو سره کار وکړ چې په هېواد کې د ښځو د ازادۍ لپاره مرسته کوله.
د ښځو د حقوقو لپاره د هغې هڅې په نوې زیلاند کې د جنسیت د برابري په مبارزه کې مهمه مرحله وه. ایلین رېدمر د ښځو د ټولنیزو او سیاسي ونډو پر وړاندې د بدلون په لور د عمومي نظر بدلولو کې مرسته وکړه.
ویلیم ګارډنر د نوې زیلاند یو مشهور اقتصاد پوه و چې د نوې زیلاند د اقتصاد او مالي سیستم د وده په اړه یې خپلې څېړنې کړې. د مالي ادارو په اداره کې د هغه څېړنې او همدارنګه د اقتصاد د پلان جوړونې او نړیوال تجارت باندې یې نفوذ د هېواد په راتلونکي باندې مهم تاثیر درلود. ګارډنر د بانکدارۍ په برخه کې د اصلاحاتو لپاره فعاله کار کاوه، چې نوې زیلاند د مالي سیستم په پیاوړي کولو کې عمده مرسته وکړه.
ګارډنر هم د ټولنیز بیمې او د وګړو د ژوند د ښه کولو په اړه سوداګري وکړه. د هغه فعالیت د هېواد لپاره په څو لسیزو کې مالي ثبات برابر کړ او د راتلونکیو اقتصادي اصلاحاتو لپاره مهم بنسټ و.
نوې زیلاند یوه داسې هېواد دی چې مختلف کلتوري او تاریخي دودونه په کې تیره کیږي، او تاریخ یې له روښانه شخصیتونو ډک دی چې د هېواد په وده کې تاثیر درلود. جیمز کک، ادوارد جورج وایتي، هینري ویلیمز او نور ممتاز شخصیتونه د نوې زیلاند د آزاد او څو کلتوري ملت په توګه د رامنځته کیدو کې کلیدي رول لوبولی دی. دغه تاریخي شخصیتونه د مهمو میراثونو خوا د دې ژوند کې د نوې زیلاند اوس هم تاثیر لري.