تاریخی انcyclopedia
نوي زيلنډ، چې د نړۍ يو له تر ټولو لرې پرتو هيوادونو څخه دی، ځانګړې تاريخ لري چې د ماوري اصلي خلکو او اروپايي مستعمره کوونکو تر منځ شخړو سره نږدې تړاو لري. د ځان اداره کولو لاره اوږده او اسانه نه وه، او په دې پروسه کې په سياسي، ټولنيز او کلتوري برخو کې مهم بدلونونه راغلل.
د اروپايي خلکو سره د نوي زيلنډ لومړنی اړیکه په ۱۷۶۹ کال کې وشوه، کله چې کپتان جيمس کک د دې غاړو ته کښته شو. دغه پېښه د اروپايي مستعمره کولو پيل وکړ، چې د ماوري ژوند يې په مهمه توګه بدل کړ. د نولسمې پېړۍ په لومړۍ نيمايي کې د اروپايي مېشتونکو شمېر زيات شو، چې د ځمکې او سرچينو لپاره د شخړو لامل شو.
په ۱۸۴۰ کال کې د وايتانګي تړون لاسليک شو، چې د ماوري او بريتانوي واکمنانو ترمنځ د اړيکو باندې حاکم مستند اسناد شو. دغه تړون د ماوري د ځمکې او سرچينو د حقونو ساتنه کېدله، مګر د دې تفسیر متنازع وو. د تړون اصلي مادې شاملې وې:
مګر په عمل کې، د ماوري ډیری حقونه سرغړول شول، چې د اصلي خلکو تر منځ شخړو او ناخوښيو ته لاره هواره کړه.
د مستعمره کولو په پيل سره، وسله والې شخړې پيل شوې چې د ماوې جګړې (۱۸۶۰-۱۸۷۲) په نوم مشهورې دي. د دې جګړو اصلي لاملونه شامل وو:
دغه جګړې د دواړو خواوو لپاره مهمې سرښندنې ښودلې او د نوي زيلنډ سياسي نقشه بدله کړې.
له ۱۸۵۲ کال راهيسې په نوي زيلنډ کې د ځان اداره کولو پروسه پيل شوه. د بريتانوي حکومت د ځان اداره کولو قانون ومنله، چې لومړنی قانوني ټولګي رامنځته کړ او مستعمره ګانو ته د ځان اداره کولو حق ورکړ. مګر ډېری ماوري په دې پروسه کې نمایندګي نه درلوده او د دوی حقونه اکثرا نادیده کېدل.
په ۱۸۵۴ کال کې د نوي زيلنډ لومړنی پارلمان جوړ شو. په پارلمان کې نه یوازې اروپايي، بلکې ماوري نمایندګي هم موجوده وه. مګر د ماوري لپاره ریښتینی ځان اداره کول لا هم لاسرسی نه درلود. کلیدي قوانين او پرېکړې د اصلي خلکو د نظريې پرته ترسره کېدې.
د نولسمې پېړۍ په پای کې د ماوري په حقونو کې د قوانینو جوړولو پروسه پيل شوه. په ۱۸۶۵ کال کې د ماوري قانون تصویب شو، چې د ماوري پارلمان کې نمایندګۍ رسمیت و پېژندله او د دوی د ځمکې حقونه تضمین کړل. مګر د دې تطبیق کافي نه و، او ډېری ماوري لا هم د خپلو ځمکې حقونو په اړه له ستونزو سره مخ و.
شلمې پېړۍ د ماوري لپاره د نوو ننګونو وخت و. د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، د نوي زيلنډ حکومت د ماوري د ژوند ښه کولو په لړ کې اصلاحات پيل کړل. مګر د دې اصلاحاتو ډېری سره د اصلي خلکو تر منځ شخړې او ناخوږه رامنځته کړه.
له ۱۹۷۰مو کلونو څخه راهيسې، د ماوري کلتور او ژبې بیا راژوندۍ پېل شوه. دا حرکت د ځان اداره کولو ته د رسیدو مهم ګام و، ځکه ماوري د خپلو حقونو او کلتوري هویت لپاره فعاله مبارزه پيل کړه. په ۱۹۸۰مو کلونو کې، قوانين تصویب شول چې د ښوونځیو په کچه د ماوري ژبې زده کړې او دودونو د ساتنې ملاتړ وکړ.
سره له دې چې پرمختګ شوی، ډېرې ستونزې لا هم حل کېدو ته اړتیا لري. اوسني شخړې شاملې دي:
ماوري په سیاست کې د فعاله ګډون خورا مهم دی، او د دوی غږونه په ټولنه کې د قابلوحیت زیاتېږي.
د نوي زيلنډ د ځان اداره کولو لار اوږده او د شخړوFilled ده. د وايتانګي تړون د مهمو اسنادو له ډلې څخه دی، مګر د دې سرغړونه د ناخوښۍ او وسله والو شخړو لامل شوه. په ۲۱مه پېړۍ کې ماوري د خپلو حقونو لپاره مبارزه کوي او د خپلو کلتوري او ځمکې حقونو د بیا رغولو هڅې کوي. دا پروسه، که څه هم پيچلې، د نوي زيلنډ د نورو عدالت غوښتونکو او شاملونکي ټولنې رامنځته کولو مهم ګام دی.