تاریخی انcyclopedia
شلمه پیړۍ د نیوزیلینډ لپاره د پام وړ بدلونونو وخت شو، په ځانګړي توګه د نړیوالو جګړو په رڼا کې. د دې هیواد برخه اخیستل په دې جګړو کې د دې داخلي چارو، نړیوالو اړیکو او هویت باندې ستر اغیز وکړ. نیوزیلینډ نه یواځې د پسیفیک د میدان کې یوه مهمه لوبغاړی و، بلکې په نړیواله کچه هم د ستاینې وړ وګرځید.
د لومړۍ نړیوالې جګړې د پیل نه مخکې نیوزیلینډ د برتانوي امپراتورۍ یوه برخه وه، او د دې خارجي سیاست ډېری د لندن لخوا ټاکل شوی و. د هیواد اقتصاد وده وکړه، او دا په نړیوالو سوداګریزو چارو کې فعال و. مګر په دې دوره کې کورني ستونزې هم وې، لکه د ماؤري او استعماري چارواکو ترمنځ شخړې.
کله چې برتانیا په 1914 کال کې د جرمني پرضد جګړه اعلان کړه، نیوزیلینډ په اوتومات ډول د برتانوي امپراتورۍ د یوې برخې په توګه په دې جګړې کې شامل شو. دا د خپلې 100,000 اتباعو یوه برخه جبهې ته ولېږله، چې دا د یوې میلیونه نفوس لرونکي هیواد لپاره یوه مهمه شمیره وه.
د نیوزیلینډ د جګړې برخه اخیستو کلیدي پیښې شاملې وې:
لومړۍ نړیواله جګړه د نیوزیلنډیانو په ذهن کې ژور اثر پریښود. د 18,000 نه زیاتو سرتیرو ژوند له لاسه ورکړ، او ډېرې کورنۍ د خپلو نږدې کسانو له لاسه ورکولو سره مخ شوې. دا د نیوزیلنډ د هویت د تشکیل پیل شو، او د جګړې یادګارونه د هیواد د کلتوري ژوند یوه مهمه حوزه شوه.
په جګړو ترمنځ دوره کې نیوزیلینډ د لوی بحران له امله اقتصادي ستونزو سره مخ شو. سره له دې، هیواد وده کړې، او په 1930مو کې حکومتي فعالې اصلاحات پیل کړل، چې د اقتصاد او ټولنیزو خدماتو ملاتړ ته متوجه و.
د دویمې نړیوالې جګړې د پیل سره په 1939 کال کې نیوزیلینډ یو ځل بیا د برتانیا ملاتړ اعلان کړ. دا د اساسي ځواکونو سره د پراخه عسکرو مورده واستوله، چې په بېلابیلو جګړو کې برخه واخیسته، لکه شمالي افریقا، یونان او پسیفیک.
نیوزیلینډ په څو مهمو کمپاینونو کې برخه واخیسته:
جګړه د نیوزیلینڈ په ټولنیز جوړښت کې مهم بدلونونه رامنځته کړل. ښځو د هغو کسانو د کار ځایونه ونیول چې په جګړه کې سرتیري وو، چې دې د جنسي رولونو او د ښځو د حقونو په اړه بدلونونه رامنځته کړل. دا د ټولنې په کچه د برابري د تامينولو لپاره مهم ګام و.
د دویمې نړیوالې جګړې له پای ته رسیدو وروسته، نیوزیلینډ د اقتصاد د بیا رغونې او د جنګیالیو د مدني ژوند ته راستنیدو سره مخ و. حکومت د ژوند شرایطو ښه کولو او د کار پیدا کولو هدف سره ګڼ شمېر پروګرامونه پیل کړل.
د جګړې وروسته وخت هم د کلتوري احیاء دوره شوه. په هیواد کې د ماؤري کلتور او ژبې ساتنې لپاره فعاله کار پیل شو. دا د هغې پراخې پروسې برخه وه چې د اصلي خلکو د پیژندنې او احترام په لور روانه وه.
د جګړې وروسته کلونو کې نیوزیلینډ په نړیوال سیاست کې فعاله برخه اخیستلو ته ادامه ورکړه، د پسیفیک په سیمه کې د سولې او ثبات لپاره غوښتنه وکړه. دا د ملګرو ملتونو غړی شو او د بېلابېلو نړیوالو سازمانونو سره یوځای شو، په نورو هیوادونو کې د دنازیفیکیشن او د استعمار مخنیوي ملاتړ وکړ.
د نیوزیلېند د خپلواکې لاسته راوړلو لور ته یوه مهمه ګام د 1986 کال د اساسي قانون د تصویبیدل و، چې د نیوزیلینډ خپلواکي د برتانیا نه تایید کړه. دا پریکړه د یوې اوږدې پروسې پایله وه، چې په ترڅ کې یې نیوزیلینډ خپلې نړیوالې موقعیت تثبیت کړي.
نیوزیلینډ په شلمې پیړۍ کې او د نړیوالو جګړو برخه اخیستل د نړیوال هویت، سیاسی نظام او ټولنیز جوړښت د جوړیدو لپاره مهم مرحلې شوي. جګړو په خلکو باندې د نه هیریدونکي اثرات پریښودل او د هیواد دننه او نړیوالی کچه پرمختیا لپاره یې بنسټ ایښودل. نن ورځ نیوزیلینډ د انصاف، برابری او تنوع ته د احترام اصولو پر اساس خپل تاریخ ته دوام ورکوي.