Tarih Ansiklopedisi
Arnavutluğun eski tarihi, ilk insan yerleşimlerinden başlayıp ilk devlet oluşumlarının ortaya çıkmasıyla sona eren geniş bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bu bölgede, Arnavut halkının kültürü ve tarihi hafızasında belirgin bir iz bırakan çeşitli kabileler ve medeniyetler bulunmaktaydı.
Günümüz Arnavutluğu topraklarındaki insan etkinliğine dair kanıtlar, paleolitik döneme kadar uzanmaktadır. Divya Mağarası ve Kruja Mağarası gibi yerlerdeki arkeolojik buluntular, insanların burada 30.000 yıl önce yaşadıklarını göstermektedir. Neolitik dönemde, M.Ö. 6000 yılından itibaren Arnavutluk topraklarında ilk tarım yerleşimleri ortaya çıkmaya başlamıştır. İnsanlar tarım, hayvancılık ve avcılıkla uğraşmışlardır.
Bu dönemde bölgede Tıpçul kültürü gibi kültürler oluşmuş ve el sanatları ile ticaretin geliştiği daha ileri yerleşim yerleri ortaya çıkmıştır.
Antik çağda Arnavutluk topraklarını işgal eden en dikkat çekici kabile İlyrialılardı. Bu kabile, muhtemelen M.Ö. ilk binyılın başlarında ortaya çıkmıştır. İlyrialılar, günümüz Arnavutluğunu da kapsayan batı Balkanların büyük bir kısmını işgal ediyordu. İlyrian dili konuşuyorlardı ve belirgin bir hiyerarşiye sahip karmaşık bir topluma sahiptiler.
İlyrialılar, denizcilik ve ticaret konusundaki yetenekleri ile, aynı zamanda savaşma yetenekleri ile de tanınıyorlardı. Sayısız kabile ittifakları vardı; bunlar sık sık birbirleriyle çatışsalar da, dış tehditlere, Romalılar ve Yunanlılar da dahil olmak üzere, karşı ortak savunma için bir araya geliyorlar ve birleşiyorlardı.
M.Ö. 5. yüzyılda, Arnavutluk kıyılarında Yunan kolonileri görünmeye başladı. Yunanlılar, modern Vlorë olan Eno, modern Apollonia olan Apolloniya gibi şehirler kurdular. Bu koloniler, Yunanlılar ile İlyrialılar arasında ticaret ve kültürel değişim merkezleri haline geldi. Yunan fikirleri ve gelenekleri, İlyrian kültürü üzerinde önemli bir etki yarattı.
Yunanlarla olan ilişkiler, sanat, din ve mimari gibi çeşitli kültürel unsurların karşılıklı olarak ödünç alınmasına yol açtı. Ancak Yunanların etkisine rağmen, İlyrialılar kimliklerini ve kültürlerini korudular.
M.Ö. 2. yüzyılda Roma Cumhuriyeti, İlyrian topraklarını fethetmeye başladı ve bu durum İlyrialıların bağımsızlıklarının yavaş yavaş sona ermesine neden oldu. M.Ö. 168'de İlyrian krallıkları, Roma'ya tamamen tabii hale geldi ve bölge Roma İmparatorluğunun bir parçası oldu.
Roma yönetimi, bölgeye yeni teknolojiler, mimari stiller ve idari yapılar getirdi. Romalılar, ticaret ve ekonominin gelişmesine katkıda bulunan yollar, köprüler, su yolları ve diğer yapıları inşa ettiler.
Bu dönemde, Durrës gibi yeni şehirler kuruldu ve bu şehir, önemli bir ticaret limanı haline geldi. Yerel nüfus, yavaş yavaş asimile oldu ve birçok İlyrialı, Latince dili ve kültürünü benimsedi.
Batı Roma İmparatorluğu'nun V. yüzyılda çöküşünden sonra, Arnavutluk toprakları Bizans İmparatorluğu'nun kontrolüne geçti. Bu dönem, Hristiyanlığın yayılmasıyla karakterizedir ve bu durum dini ve kültürel yaşamda önemli değişikliklere yol açmıştır.
Bizanslılar, Arnavutluk topraklarında piskoposluklar ve manastırlar kurarak kendilerini güçlendirdi ve bu yapılar eğitim ve kültür merkezleri haline geldi. Ancak Bizans yönetimi, Balkanlara saldıran barbar kabileleri tarafından sürekli tehditlerle de karşı karşıya kaldı.
Arnavutluğun antik zamanları, Arnavut kültürü ve kimliğinin temellerinin oluştuğu karmaşık ve çeşitli bir dönemdir. İlyrialı kabileleri, Yunanlarla olan temasta ve Roma ve Bizans'ın etkisi, bölgenin tarihinde derin bir etki bırakan benzersiz bir kültürel manzara oluşturmuştur. Bu erken aşamalar, Arnavutluk'un bağımsızlığı için mücadele etmeye ve kimliğini korumaya hazır bir ulus olarak gelişiminin temeli olmuştur.