دانشنامه تاریخی
پادشاهی ارمنستان - یکی از قدیمی‌ترین دولت‌ها در جهان است که بر روی سرزمین‌های ارمنستان امروزی و نواحی همجوار وجود داشت. از زمان پیدایش آن در هزاره اول قبل از میلاد تا افولش در قرن اول میلادی، مراحل مختلفی از توسعه را تجربه کرده است که شامل تغییرات داخلی و تعامل با دول همسایه بود.
پادشاهی ارمنستان از قرن نهم قبل از میلاد آغاز به شکل‌گیری کرد. در این زمان، در سرزمین ارمنستان دول کوچک و اتحادیه‌های قبیله‌ای وجود داشتند که برای قدرت و سرزمین جنگ‌های مداوم می‌کردند. اولین اشاره به پادشاهی در متون آشوری یافت می‌شود که به عنوان "اُرارتو" نام برده شده است. در آغاز هزاره اول قبل از میلاد تغییرات قابل توجهی رخ داد: به لطف تلاش‌های اولین پادشاهان ارمنی، مانند آرشاک اول، ارمنیان سرزمین‌های خود را به یک دولت واحد تبدیل کردند.
دوره از قرن اول قبل از میلاد تا قرن اول میلادی به‌عنوان عصر طلایی دولت ارمنستان محسوب می‌شود. پادشاه تیگران دوم (95-55 قبل از میلاد) مرزهای پادشاهی را به‌طور قابل توجهی گسترش داد و آن را به یکی از قدرتمندترین قدرت‌های زمان خود تبدیل کرد. در زمان تیگران دوم، پادشاهی ارمنستان شامل سرزمین‌های لبنان، سوریه، عراق و حتی بخش‌هایی از ایران بود. این امر به ایجاد فرهنگ غنی و توسعه روابط تجاری با تمدن‌های همسایه کمک کرد.
تیگران دوم همچنین شهری جدید به نام تیگراناکرت تأسیس کرد که به پایتخت پادشاهی تبدیل شد. این شهر به سرعت رشد کرد و به یک مرکز فرهنگی و تجاری مهم بدل شد. در این زمان، فرهنگ ارمنی به سطح بالایی از توسعه دست یافت که در معماری، هنر و علم نمایان شد. ارمنیان شروع به توسعه خط و ادب خود کردند که به ایجاد میراث فرهنگی منحصر به فردی کمک کرد.
پادشاهی ارمنستان در تقاطع راه‌های تجاری قرار داشت که آن را برای دول همسایه به‌طور استراتژیک مهم کرد. در دوره‌های تاریخی مختلف، پادشاهی ارمنستان با قدرت‌های بزرگ مانند امپراتوری پارس، امپراتوری روم و دول مختلف آناتولی تعامل داشت. این تعامل گاهی به صورت اتحاد و گاهی به صورت درگیری‌های نظامی بود.
به دلیل جنگ‌های پیوسته و توطئه‌های سیاسی، ارمنستان بارها تحت تأثیر همسایه‌های قوی‌تری قرار گرفت. پس از مرگ تیگران دوم در سال 55 قبل از میلاد، جانشینان او نتوانستند سرزمین‌های تصرف شده را حفظ کنند و پادشاهی در برابر تهدیدهای خارجی آسیب‌پذیر شد. ارمنستان بین روم و پارت تقسیم شد که آغازگر دوره عدم ثبات سیاسی بود.
فرهنگ ارمنی که در طول قرون شکل گرفته، عناصر مختلفی از تمدن‌های گوناگون که ارمنیان با آن‌ها تعامل داشتند را در خود جای داده است. دین نقش مهمی در زندگی جامعه داشته و از قرن چهارم میلادی، مسیحیت به دین دولتی تبدیل شد. این امر باعث شد که ارمنستان به اولین کشور تبدیل شود که مسیحیت را به‌عنوان دین دولتی پذیرفت.
تأسیس مسیحیت هویت ارمنی را تقویت کرده و پایه‌گذار وحدت فرهنگی و اجتماعی شد. معابد ساخته شده در این دوره، مانند کلیسای ایچمیادزین، به نمادهای مسیحیت ارمنی و میراث معماری تبدیل شدند. هنر و ادبیات در حال توسعه بودند و نویسندگان ارمنی شروع به خلق آثار کردند که هویت ملی و ارزش‌های مسیحی را منعکس می‌کرد.
از آغاز قرن اول میلادی، پادشاهی ارمنستان با مشکلات داخلی و خارجی جدی روبرو شد. عدم ثبات سیاسی، مبارزه برای قدرت میان نخبگان محلی و مداخله از سوی روم و پارت به تضعیف دولت کمک کرد. در سال 387 میلادی، ارمنستان بین روم و امپراتوری پارسی تقسیم شد که منجر به از دست دادن استقلال گردید.
پس از تقسیم، ارمنستان نتوانست مرزها و وضعیت قبلی خود را بازیابد. اگرچه حکام محلی تلاش کردند که خودمختاری را حفظ کنند، پادشاهی دیگر قادر به بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته نبود. این دوره‌ای بود از ستم و افول اقتصادی که برای چندین قرن ادامه یافت.
با وجود افول و فتح‌ها، میراث پادشاهی ارمنستان هنوز در فرهنگ و سنت‌های مردم ارمنی امروزی زنده است. بناهای تاریخی باستانی، مانند معابد و قلعه‌ها، به خوبی حفظ شده و از اهمیت ویژه‌ای برای مطالعه تاریخ برخوردارند. زبان ارمنی، ادبیات و هنری که در این زمان شکل گرفتند، هنوز هم بر فرهنگ معاصر تأثیر می‌گذارند.
تاریخ طولانی مبارزه برای استقلال و حفظ هویت خود، مردم ارمنی را به یکی از مقاوم‌ترین ملت‌ها در جهان تبدیل کرده است. پادشاهی ارمنستان رد عمیقی در تاریخ منطقه به جا گذاشته و پایه‌گذار شکل‌گیری ملت ارمنی بوده است که هنوز به میراث خود افتخار می‌کند.
پادشاهی ارمنستان تنها یک صفحه از تاریخ نیست، بلکه بخش مهمی از میراث فرهنگی و تاریخی بشر است. مطالعه تاریخ آن به ما این امکان را می‌دهد که فرآیند شکل‌گیری هویت ارمنی و اهمیت آن را در بافت تاریخ جهانی درک کنیم. یاد و خاطره این پادشاهی باستانی هنوز در قلب‌های مردم ارمنی معاصر زنده است که فرهنگ و سنت‌های خود را از نسل‌ها به نسل دیگر حفظ کرده‌اند.