دانشنامه تاریخی
ارمنستان یکی از کهن‌ترین کشورهای جهان با تاریخ و میراث فرهنگی غنی است. در طول قرون، مردم ارمنستان اسناد تاریخی متعددی را خلق کرده‌اند که مبارزات آن‌ها برای استقلال، دستاوردهای فرهنگی و تحولات اجتماعی را منعکس می‌کند. این اسناد گواهی‌های مهمی نه تنها از تاریخ ارمنستان، بلکه از تاریخ کل بشریت هستند.
یکی از قدیمی‌ترین اسناد شناخته شده، «کتاب کیر» است که در قرن ششم قبل از میلاد نوشته شده است. این سند که وقایع سلطنت پادشاه ایرانی کوروش را توصیف می‌کند، سمبلی از مبارزات ارمنیان برای آزادی و استقلال است. این سند اهمیت مردم ارمنستان را در عرصه تاریخی و تمایل آن‌ها به خودگردانی را مورد تاکید قرار می‌دهد.
سند مهم دیگری «تاریخ ارمنستان» اثر موزس خورناتسی است که در قرن پنجم نوشته شده. این اثر به عنوان متن اساسی تاریخ‌نگاری ارمنی محسوب می‌شود که عناصر اسطوره‌ای و تاریخی را ترکیب می‌کند. خورناتسی ریشه‌های ارمنیان، پادشاهان بزرگ و وقایع کلیدی را توصیف می‌کند، که به شکل‌گیری هویت ملی کمک می‌کند.
در قرون‌وسطی، اسناد کلیسایی مانند «قانون‌نامه مسروپ» جایگاه مهمی را به خود اختصاص می‌دهند که آموزه‌های کلیسایی را شامل می‌شود و تلاش ارمنیان برای تحصیل و توسعه فرهنگی را منعکس می‌کند. مسروپ ماشتوتس، خالق الفبای ارمنی، سهم بزرگی در شکل‌گیری سنت نوشتاری و ایجاد ادبیات غنی ایفا کرد.
سند مهم دیگری در این دوره «قوانین تیگران دوم» است که در قرن اول قبل از میلاد تنظیم شده. این مجموعه قوانین ساختار اجتماعی و سیاسی دولت ارمنستان را بازتاب می‌دهد و تمایل آن به عدالت و نظم را مورد تاکید قرار می‌دهد. قوانین تیگران دوم پایه‌ای برای توسعه بعدی سیستم حقوقی شدند.
با پذیرش مسیحیت در قرن چهارم، کلیسای ارمنستان به یک مرکز مهم فرهنگی و آموزشی تبدیل شد. اسنادی مانند «قطعنامه‌های سنود» نقش مهمی در سازماندهی زندگی کلیسایی و تنظیم روابط درون جامعه ایفا کردند.
در قرن‌های هجده و نوزده، اسنادی مرتبط با مبارزات ارمنیان برای استقلال از امپراتوری عثمانی و ایران ظاهر می‌شوند. یکی از این اسناد «اعلامیه استقلال ارمنستان» است که در سال ۱۹۱۸ امضا شد و از بازسازی دولت ارمنستان بعد از قرن‌ها سرکوب خبر داد. این سند به نماد مهمی از آزادی و حاکمیت برای مردم ارمنستان تبدیل شد.
اسناد تاریخی معاصر، مانند «قانون اساسی ارمنستان» که در سال ۱۹۹۵ تصویب شد، نیز از اهمیت زیادی برخوردار هستند. این سند اصول اساسی نظام دموکراتیک کشور را تعیین کرده و حقوق و آزادی‌های شهروندان را تضمین می‌کند. قانون اساسی به عنوان اساس عملکرد دولت و حمایت از حقوق بشر عمل می‌کند.
اعلامیه استقلال ارمنستان در سال ۱۹۹۱ سند دیگری است که به نماد احیای استقلال بعد از دهه‌ها حکومت خارجی تبدیل شد. این سند اصول و ارزش‌های دولت جدید را تقویت کرده و تمایل مردم ارمنستان به آزادی را منعکس می‌کند.
اسناد فرهنگی، مانند مواد آرشیوی درباره توسعه ادبیات و هنر ارمنی، اطلاعاتی درباره شخصیت‌های برجسته‌ای مانند خاچاطور آبوویان و سارجیس مارتیرسوف ارائه می‌دهند. این اسناد به حفظ و بازسازی میراث فرهنگی کمک کرده و هویت ارمنی را شکل می‌دهند و سنت‌ها را ادامه می‌دهند.
مطالعه اسناد تاریخی شناخته شده ارمنستان یک وظیفه مهم برای تاریخ‌نگاران و پژوهشگران است. این اسناد نه تنها به درک گذشته کمک می‌کنند، بلکه نمایی از حال و آینده مردم ارمنستان را شکل می‌دهند. هر یک از آن‌ها داستان خود را روایت کرده و به غنای نقاشی موزائیکی تاریخ ارمنستان کمک می‌کند. اسناد تاریخی ارمنستان میراث مهمی هستند که باید نگهداری و به نسل‌های آینده منتقل شوند تا آن‌ها بتوانند به فرهنگ و تاریخ خود افتخار کنند.