دانشنامه تاریخی
ایلیری‌ها یک قوم باستانی هستند که سرزمین‌های وسیعی را در بالکان، از جمله مناطق امروزی کرواسی، اسلوونی، آلبانی و مونته‌نگرو، سکونت داشتند. تاریخ، فرهنگ و تأثیر آن‌ها بر توسعه این منطقه همچنان موضوع مطالعه و بحث در میان تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان است. ایلیری‌ها نقش مهمی در تشکیل منظر فرهنگی و قومی کرواسی ایفا کردند و میراث آن‌ها همچنان امروزه مرتبط است.
ایلیری‌ها به عنوان یک قوم در دوره برنز، حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد پدیدار شدند. آن‌ها به زبان ایلیری صحبت می‌کردند که به گروه زبان‌های هندواروپایی تعلق دارد. نخستین اشاره‌ها به ایلیری‌ها در آثار تاریخ‌نگاران یونانی، همچون هرودوت و پلینیوس بزرگ، دیده می‌شود که آداب، سنت‌ها و شیوه زندگی آن‌ها را توصیف می‌کردند. ایلیری‌ها اراضی را اشغال کرده بودند که از دریای آدریاتیک در غرب تا رود ساوا در شرق و از دانوب در شمال تا اپیر در جنوب گسترش یافته بود.
جامعه ایلیری کتابی و متشکل از بسیاری از قبایل جداگانه بود که هر یک آداب و سنت‌های خاص خود را داشتند. از جمله قبایل معروف می‌توان به سالوزی‌ها، پالس‌ها، داورها و هیستی‌ها اشاره کرد. این قبایل تحت رهبری رئیس‌های خود اداره می‌شدند و هر کدام سیستم‌های مدیریتی خاص خود را داشتند که به تنوع در شیوه‌های فرهنگی کمک می‌کرد. با وجود تفاوت‌ها، ایلیری‌ها نقاط مشترک زیادی داشتند که شامل زبان و برخی سنت‌های فرهنگی می‌شد.
ایلیری‌ها زندگی مستقر داشتند و به کشاورزی، دامداری و صنایع دستی مشغول بودند. آن‌ها همچنین به خاطر مهارت‌های خود در ساخت سفال، فلزکاری و بافندگی شناخته می‌شدند. سکونتگاه‌های ایلیری معمولاً بر روی تپه‌ها قرار داشتند و با استحکامات برای حفاظت در برابر تهدیدهای خارجی احاطه شده بودند.
ایلیری‌ها زندگی فرهنگی غنی داشتند که شامل اشکال مختلف هنر، از جمله موسیقی، رقص و نمایش‌های تئاتری بود. دین آن‌ها polytheistic (چندخدایانه) بود و به خدایان مختلفی که با طبیعت، باروری و حفاظت مرتبط بودند، پرستش می‌کردند. خدایان اصلی شامل داگدوس، خدای رعد و برق، و خدای جنگ تارا بود. مراسم دینی غالباً در مکان‌های مقدس، مانند تپه‌ها و غارها، برگزار می‌شد.
یافته‌های باستان‌شناسی، مانند بت‌ها و معابد، گواهی می‌دهند که زندگی مذهبی ایلیری‌ها بخش مهمی از وجود آن‌ها بوده است. مراسم و سنت‌های آن‌ها ارتباط‌شان را با طبیعت و احترام به ارواح نیاکانشان منعکس می‌کرد. این رویه‌ها بر فرهنگ‌های بعدی که این منطقه را سکونت کردند تأثیر گذاشت.
ایلیری‌ها به طور فعال با ملل همسایه، از جمله یونانی‌ها، فنیقی‌ها و رومی‌ها تجارت و تعامل داشتند. مستعمره‌نشینان یونانی شهرهایی را در سواحل آدریاتیک تأسیس کردند که به تبادل فرهنگی و تجارت کمک کرد. ایلیری‌ها محصولات کشاورزی، فلز و برده را در ازای کالاهایی مانند سفال، شراب و روغن زیتون تأمین می‌کردند.
با گذشت زمان، به‌ویژه در قرن چهارم قبل از میلاد، ایلیری‌ها با گسترش امپراتوری روم مواجه شدند. در ابتدا روم تلاش کرد تا روابط تجاری با قبایل ایلیری برقرار کند، اما به زودی این روابط تیره‌تر شد. ایلیری‌ها در برابر مداخلات رومی‌ها مقاومت کردند که منجر به وقوع جنگ‌ها و درگیری‌های متعدد شد.
در قرن اول قبل از میلاد، جمهوری روم اقدام به انجام عملیات نظامی علیه ایلیری‌ها کرد تا آن‌ها را تحت نفوذ خود درآورد. در سال ۲۲۹ قبل از میلاد، جنگ اول ایلیری آغاز شد که به پیروزی رومی‌ها منتهی شد. در نتیجه این جنگ، روم کنترل بخشی از سرزمین‌های ایلیری را به دست آورد و پروسه مستعمره‌نشینی رومی آغاز شد.
جنگ دوم ایلیری، که در سال ۲۱۹ قبل از میلاد آغاز شد، نیز با شکست ایلیری‌ها پایان یافت. ارتش روم، به رهبری کنسول پابلیوس سسئولا، موفق به سرکوب مقاومت ایلیری‌ها و تقویت نفوذ رومی‌ها در منطقه شد. به پایان قرن سوم قبل از میلاد، ایلیری‌ها به طور کامل زیر سلطه روم درآمدند و سرزمین‌های آن‌ها بخشی از امپراتوری روم شد.
با وجود تسخیر رومی‌ها، میراث ایلیری‌ها در فرهنگ و سنت‌های ملت‌هایی که در بالکان سکونت داشتند، زنده باقی ماند. زبان ایلیری، هرچند در منابع مکتوب باقی نمانده، بر زبان‌های ملل همسایه تأثیر گذاشته است. عناصر فرهنگی، مانند مراسم و سنت‌ها، در سنت‌های رومی و فرهنگ‌های بعدی ادغام شدند.
کرواسی مدرن یادآور میراث ایلیری‌ها از طریق یافته‌های باستان‌شناسی و تحقیقات تاریخی است. بسیاری از بناهای تاریخی، مانند سکونتگاه‌های مستحکم و گورستان‌ها، گواهی بر تاریخ غنی این قوم است. مطالعه ایلیری‌ها به فهم بهتر فرایندهای پیچیده‌ای که هویت قومی و فرهنگی منطقه را شکل داده‌اند کمک می‌کند.
تحقیقات باستان‌شناسی در سرزمین‌های کرواسی، یافته‌های متعددی را مرتبط با فرهنگ ایلیری شناسایی کرده است. گورستان‌هایی که در مناطق مختلف پیدا شده‌اند، شامل مصنوعات، مانند زیورآلات، ابزارآلات و سفال هستند. این یافته‌ها به بازسازی شیوه زندگی ایلیری‌ها، ساختار اجتماعی و روابط اقتصادی آن‌ها کمک می‌کند.
یکی از مشهورترین مکان‌های باستان‌شناسی، مجموعه‌ای از دژها است که در ناحیه رووینا و پولا پیدا شده است. این استحکامات، که توسط ایلیری‌ها ساخته شده‌اند، سطح مهارت‌های مهندسی و سازماندهی نظامی آن‌ها را نشان می‌دهد. همچنین مکان‌های مختلفی از معابد و جاهای پرستش پیدا شده‌اند که از ممارست‌های مذهبی این قوم خبر می‌دهند.
ایلیری‌ها نقش مهمی در تاریخ کرواسی ایفا کردند و میراث آن‌ها همچنان بر تنوع فرهنگی و قومی این منطقه تأثیر می‌گذارد. مطالعه فرهنگ ایلیری، تعامل آن‌ها با ملل همسایه و تأثیر بر تمدن‌های بعدی به فهم فرایندهای تاریخی پیچیده‌ای که کرواسی مدرن را شکل داده‌اند، کمک می‌کند. مصنوعات و داده‌های تاریخی به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی منبع مهمی برای تحقیقات آینده هستند و به حفظ یاد و خاطر قوم باستانی که سهم بزرگی در توسعه این منطقه داشته است، کمک می‌کنند.