دانشنامه تاریخی
ایران کشور با تاریخ غنی و منابع طبیعی وسیع است که به آن اهمیت اقتصادی زیادی در منطقه خاورمیانه می‌بخشد. اقتصاد ایران یک اقتصاد مختلط است و شامل عناصری از سیستم‌های بازار و دولتی می‌شود. در ایران صنایع مختلف اقتصادی وجود دارد که از بخش نفت و گاز شروع می‌شود و به کشاورزی و تولید ادامه می‌یابد. با این حال، توسعه اقتصادی کشور اغلب با موانع روبرو می‌شود که ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، بی‌ثباتی سیاسی و سیاست‌های اقتصادی داخلی است.
یکی از محرک‌های اصلی اقتصاد ایران، بخش نفت و گاز است که سهم بزرگی از تولید ناخالص داخلی و درآمدهای صادراتی را به خود اختصاص داده است. ایران دارای یکی از بزرگترین ذخایر نفت و گاز طبیعی در جهان است. بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در جایگاه چهارم از نظر ذخایر نفت و در جایگاه دوم از نظر ذخایر گاز طبیعی قرار دارد.主要 نفتی کشور در نواحی جنوبی و جنوب‌غربی، از جمله خوزستان و خلیج فارس واقع شده‌اند.
بخش نفت و گاز منبع اصلی ورود ارز به کشور است که آن را برای اقتصاد ملی بسیار مهم می‌سازد. در عین حال، وابستگی به نفت، اقتصاد ایران را به نوسانات قیمت جهانی نفت آسیب‌پذیر می‌کند. از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی که علیه ایران به دلیل برنامه هسته‌ای آن وضع شده است، به طور قابل توجهی صادرات نفت و دسترسی به بازارهای بین‌المللی را محدود کرده است. در سال‌های اخیر، دولت ایران سعی دارد اقتصاد را متنوع کند و وابستگی به درآمدهای نفتی را کاهش دهد و به توسعه صنایع، کشاورزی و گردشگری بپردازد.
صنعت ایران طیف وسیعی از صنایع را شامل می‌شود، از جمله ماشین‌سازی، خودروسازی، صنعت شیمیایی، متالورژی و صنعت نساجی. ایران بزرگترین تولیدکننده خودرو در خاورمیانه است و سهم بازار عمده‌ای را شرکت‌های محلی مانند ایران‌خودرو و سایپا اشغال کرده‌اند. با اینکه پتانسیل زیادی وجود دارد، اما بخش صنعتی با مشکلاتی مواجه است که ناشی از دسترسی محدود به فناوری‌های خارجی و سرمایه‌گذاری به دلیل تحریم‌هاست.
در سال‌های اخیر، ایران به‌طور فعال در حال توسعه ظرفیت‌های تولیدی خود است تا وابستگی به واردات را کاهش دهد و صادرات محصولات نهایی را تحریک کند. این امر به‌ویژه در شرایط تحریم که دسترسی کشور به بازارهای خارجی محدود است، مهم است. دولت همچنین تلاش می‌کند تا سرمایه‌گذاری‌ها را به مناطق صنعتی و مناطق آزاد اقتصادی جلب کند که به رشد تولید محلی و ایجاد شغل کمک می‌کند.
کشاورزی همچنین نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا می‌کند و بخشی قابل توجه از تأمین غذا کشور را فراهم می‌سازد. محصولات کشاورزی اصلی شامل گندم، جو، برنج، پنبه، میوه‌ها و مغزهاست. ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پسته، زعفران و انار در جهان است. با این حال، بخش کشاورزی با مشکلاتی از جمله خشکسالی، کمبود آب و روش‌های قدیمی کشاورزی مواجه است.
برای حل این مشکلات و افزایش بهره‌وری کشاورزی، دولت ایران برنامه‌هایی را برای مدرن‌سازی زیرساخت‌ها و معرفی فناوری‌های نوین کشاورزی تدوین می‌کند. یکی از اولویت‌های اصلی بهبود سیستم آبیاری و مدیریت منابع آب است، زیرا بخش قابل توجهی از سرزمین ایران در معرض آب و هوای خشک قرار دارد.
سیستم مالی ایران عمدتاً شامل بانک‌های دولتی از جمله بانک ملی و بانک ملت و همچنین نهادهای اعتباری خصوصی است. با این حال، سیستم بانکی ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی که دسترسی به سیستم مالی جهانی را محدود کرده و انجام تراکنش‌های بین‌المللی را دشوار می‌سازد، با مشکلاتی مواجه است. این امر به‌ویژه دریافت سرمایه و سرمایه‌گذاری خارجی را مشکل‌ساز می‌کند.
ریال ایرانی ارز رسمی کشور است، اما نرخ آن به‌دلیل تورم و بی‌ثباتی اقتصادی تحت نوسانات شدیدی قرار دارد. در پاسخ به مشکلات مالی، دولت ایران اقداماتی برای تثبیت اقتصاد انجام می‌دهد که از جمله این اقدامات می‌توان به اصلاحات در بخش بانکی و حمایت از شرکت‌های کوچکتر و متوسط اشاره کرد.
کسب و کارهای کوچک و متوسط (ک‌‌وّک) نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا می‌کند، به‌ویژه در حوزه خدمات و تجارت. بسیاری از مردم ایران در کسب و کارهای کوچک مانند خرده‌فروشی، صنایع دستی و آشپزی مشغول به کار هستند. ک‌‌وّک همچنین سهم قابل توجهی در ایجاد شغل و توسعه اقتصاد منطقه‌ای دارد. با این حال، بخش ک‌‌وّک با مشکلاتی از جمله دسترسی محدود به اعتبارات و سرمایه‌گذاری‌ها مواجه است که پتانسیل رشد آن را محدود می‌کند.
در سال‌های اخیر، دولت ایران تلاش کرده تا از ک‌‌وّک حمایت کند و وام‌های کم‌بهره و مشوق‌های مالیاتی را ارائه دهد. توسعه این بخش جزء کلیدی در استراتژی تنوع اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت است.
ایران پتانسیل عظیمی برای توسعه گردشگری دارد به‌دلیل میراث تاریخی و فرهنگی غنی خود. در این کشور تعداد زیادی از آثار یونسکو، شهرهای باستانی، مساجد و جاذبه‌های طبیعی وجود دارد. گردشگری می‌تواند منبع مهمی از درآمد ارزی و اشتغال باشد، به‌ویژه در شرایط کاهش درآمدهای نفتی.
با این حال، صنعت گردشگری در ایران با مشکلاتی مواجه است از جمله بی‌ثباتی سیاسی و نگرش منفی به کشور در خارج. به‌رغم این موضوع، در سال‌های اخیر، ایران به‌طور فعال در حال توسعه گردشگری است و زیرساخت‌ها را بهبود بخشیده و روند ویزا را برای گردشگران خارجی آسان‌تر کرده است.
ایران با تعدادی از چالش‌های اجتماعی و اقتصادی مواجه است، از جمله تورم بالا، بیکاری و افزایش نابرابری. یکی از جدی‌ترین مشکلات بیکاری جوانان است که موجب ایجاد تنش اجتماعی و ممکن است منجر به بی‌ثباتی سیاسی شود. تورم همچنین یک مشکل جدی برای اقتصاد ایران باقی مانده است، زیرا از قدرت خرید مردم می‌کاهد و برنامه‌ریزی بلندمدت را دشوار می‌کند.
جهت غلبه بر این چالش‌ها، دولت ایران برنامه‌های مختلفی را برای اصلاحات اقتصادی طراحی می‌کند که به دنبال تحریک رشد، حمایت از کسب و کارهای کوچک و متوسط و بهبود خدمات اجتماعی است. با این حال، موفقیت این برنامه‌ها تا حد زیادی به رفع تحریم‌های بین‌المللی و بهبود فضای سرمایه‌گذاری بستگی دارد.
اقتصاد ایران سیستم پیچیده و چند بعدی است که با چالش‌های داخلی و خارجی متعددی روبروست. کشور دارای پتانسیل زیادی برای رشد اقتصادی به‌دلیل منابع طبیعی، سرمایه انسانی و موقعیت جغرافیایی خود است. با این حال، برای تأمین این پتانسیل، ایران باید بر موانعی همچون تحریم‌های بین‌المللی، مشکلات ساختاری در اقتصاد و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی فائق آید. اجرای موفق اصلاحات و تنوع اقتصاد می‌تواند به افزایش پایداری و توسعه بلندمدت کشور کمک کند.