دانشنامه تاریخی
اسلامی‌سازی ایران — فرآیند پذیرش اسلام به عنوان دین اصلی توسط مردم ایران است که پس از فتح اسلامی در قرن هفتم رخ داد. این فرآیند پیامدهای عمیق اجتماعی، فرهنگی و سیاسی برای جامعه ایرانی داشت و هویت منحصر به فردی را شکل داد که تا به امروز وجود دارد. در این مقاله به مراحل تاریخی اسلامی‌سازی، پیامدهای آن و تأثیر آن بر جامعه معاصر ایران می‌پردازیم.
اسلامی‌سازی ایران بعد از فتح عرب‌ها در سال‌های 636 تا 651 آغاز شد، زمانی که امپراتوری ساسانی ایرانی نابود شد. با این حال، قبل از ورود اسلام، ایران دارای سنت‌های فرهنگی و مذهبی غنی شامل زرتشتی‌گری، منی‌گرایی و دیگر باورهای محلی بود.
پس از سقوط ساسانیان، شرایطی برای اسلامی‌سازی ایجاد شد. عوامل اصلی که به این فرآیند کمک کردند شامل:
اسلامی‌سازی ایران در چند مرحله انجام شد:
فتح عرب‌ها در ایران از سال 636 آغاز شد و سقوط نهایی ساسانیان در سال 651 رخ داد. پس از آن، خلفای عرب شروع به نهادینه‌سازی اسلام در سرزمین‌های فتح شده کردند که این کار با روش‌های خشونت‌آمیز و صلح‌آمیز صورت گرفت.
در ابتدا، اسلام عمدتاً توسط شخصیت‌های برجسته مانند اشراف و نخبگان پذیرفته شد. با گذشت زمان، اسلام در میان اقشار وسیع‌تری از مردم گسترش یافت. مبلغان (دعوت‌کنندگانی) نقش مهمی در گسترش اسلام ایفا کردند و مردم را با اصول ایمان و زبان عربی آشنا کردند.
با برقراری دودمان‌هایی مانند امویان و عباسیان، اسلام حمایت دولتی دریافت کرد. در این زمان، مسجدها، مؤسسات آموزشی و مراکز علمی ساخته شدند که به گسترش فرهنگ اسلامی کمک کردند.
اسلامی‌سازی ایران باعث تغییرات اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی شد:
با اسلامی‌سازی ایران، ظهور جریان‌های مذهبی مختلفی همراه بود. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
اسلامی‌سازی ایران تأثیر طولانی‌مدتی بر جامعه و فرهنگ معاصر ایران گذاشت. شیعه‌گری به عنوان دین اصلی، هویت سیاسی و فرهنگی ایران را تعیین می‌کند و نقش کلیدی در امور دولتی ایفا می‌کند.
ایران معاصر همچنین عناصر فرهنگ پیش از اسلامی خود را حفظ کرده است، از جمله زبان فارسی، ادبیات و هنر که در بستر اسلامی سازگار و ادغام شده‌اند.
اسلامی‌سازی ایران یک فرآیند پیچیده و چندوجهی بود که نه تنها چشم‌انداز مذهبی منطقه را تغییر داد، بلکه تأثیرات قابل توجهی بر زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم ایران گذاشت. این فرآیند هنوز هم در ایران معاصر حائز اهمیت است و هویت منحصربه‌فرد آن و جایگاهش را در جهان تعیین می‌کند. اسلامی‌سازی ایران بخشی مهم از تاریخ است که گذشته و آینده این فرهنگ باستانی و غنی را شکل داده است.