تاریخ باستانی پرتغال شامل دورهای است که از زمانهای پیش از تاریخ شروع شده و با فتح رومیان در قرن اول قبل از میلاد پایان مییابد. این سرزمین، واقع در لبه اروپا، شاهد تغییرات فرهنگی و تمدنی بسیاری بوده است که آن را به محلی منحصر به فرد برای مطالعه جوامع اولیه تبدیل کرده است. نخستین سکونتگاههایی که در سرزمین پرتغال امروزی ایجاد شدند، نقش مهمی در شکلگیری میراث فرهنگی کشور ایفا کردند.
در سرزمین پرتغال، باستانشناسان نشانههایی از فعالیت انسانی یافتند که به دوره پارینهسنگی مربوط میشود. این انسانهای باستانی ابزاری از خود به جا گذاشتهاند و نقاشیهای صخرهای که گواهی بر فعالیتهای شکار و گردآوری آنهاست. با گذر به دوره میانهسنگی و جدید، تغییرات قابل توجهی در منطقه رخ داد. مردم شروع به زندگی مستقل کرده و به کشاورزی و دامپروری مشغول شدند که مقدمهای برای شکلگیری اولین جوامع بود.
فرهنگ نوسنگی پرتغال یادگارهای فراوانی از خود به جا گذاشته است که از میان آنها میتوان به سازههای مگالیتی مانند منیرها و دالمنها اشاره کرد. این بناها هم بهعنوان مقاصد مذهبی و هم تدفینی خدمت کرده و نشاندهنده مراسمهای پیچیدهای هستند که به خاکسپاری و احترام به نیاکان مربوط میشود. معروفترین بنا مگالیتی مجموعه آلمندرس کروملش است که حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شده است.
در قرن اول قبل از میلاد، قبایل سلتی به سرزمین پرتغال نفوذ کردند و تکنولوژیها و شیوههای فرهنگی جدیدی را به ارمغان آوردهاند. سلتیها در مناطق مختلف ساکن شدند و قبایلی مانند لوزیتانیها را تشکیل دادند که در توسعه آینده کشور نقش مهمی ایفا کردند. آنها به خاطر مهارتهای خود در کشاورزی و نیز در نظامیگری شناخته شده بودند.
علاوه بر این، پرتغال توجه بازرگانان فینیقی را جلب کرد که مستعمرات تجاری را در سواحل تأسیس کردند. فینیقیها کالاهای جدیدی مانند شیشه و پارچه به همراه آوردند و به توسعه تجارت در منطقه کمک کردند. آنها ارتباطات خود را با قبایل محلی برقرار کردند که موجب تبادل فرهنگی و توسعه بیشتر تجارت شد.
در قرن اول قبل از میلاد، امپراتوری روم شروع به فتح شبه جزیره ایبری کرد که شامل سرزمین پرتغال امروزی نیز میشود. رومیان با مقاومت سخت قبایل محلی، به ویژه لوزیتانیها که تحت رهبری رئیسجمهور واریفه، جنگی طولانی و دشوار علیه رومیها را رهبری کردند مواجه شدند. با این حال، تا سال ۱۹ قبل از میلاد، لشکریان روم سرانجام کنترل منطقه را به دست آوردند.
حکومت رومی تأثیر قابل توجهی بر توسعه پرتغال گذاشت. در این زمان جادهها، آکوادوکها، تئاترها و سایر زیرساختها ساخته شدند که به رونق اقتصادی و فرهنگی کمک کردند. شهر اوا (امریت آوگوستا) به یکی از مهمترین مراکز اداری تبدیل شد و سویا و لیسبون نیز بهعنوان بنادر تجاری کلیدی توسعه یافتند.
رومیها نه تنها دستاوردهای معماری را به همراه آوردند، بلکه زبان لاتین را نیز با خود آوردند که پایهگذار زبان پرتغالی شد. حقوق رومی نیز تأثیر عمیقی بر نظام حقوقی و هنجارهای فرهنگی در منطقه گذاشت. با این حال، علیرغم قدرت روم، سنتها و آداب محلی حفظ شدند که به شکلگیری هویت فرهنگی منحصر به فرد کمک کرد.
تا قرن سوم میلادی، امپراتوری روم شروع به تضعیف شد و پرتغال قربانی حملات قبایل بربری مانند ویزیگوتها و سوئاها گردید. ویزیگوتها از ضعف روم بهرهبرداری کرده و کنترل بخش بزرگی از شبه جزیره ایبری، شامل سرزمین پرتغال امروزی را به دست آوردند. این زمان با تغییرات در ساختار سیاسی و اجتماعی مشخص شد، زیرا قبایل محلی به ساختار جدید ویزیگوتها پیوستند.
ویزیگوتها تأثیرات فرهنگی جدیدی، از جمله مسیحیت، را با خود آوردند که به تدریج به دینی غالب در این منطقه تبدیل شد. تا قرن پنجم، مسیحیت شروع به گسترش در میان جمعیت محلی کرد که موجب تغییر در چشمانداز مذهبی پرتغال شد. صومعهها و کلیساها به مراکز آموزش و فرهنگ تبدیل شدند و بسیاری از دانشها و علمهای باستان را حفظ کردند.
زمانهای باستان در پرتغال شامل تغییرات فرهنگی و تاریخی فراوانی است که پایهگذار تشکیل دولت مدرن پرتغال شد. از جوامع پیش از تاریخ گرفته تا فتح رومی و تأثیر ویزیگوت، این دوره زمانی با دگرگونیهای چشمگیر مشخص میشود. این رویدادهای تاریخی تأثیرات بلندمدتی بر فرهنگ، زبان و هویت مردم پرتغال گذاشته است و آن را به بخشی مهم از تاریخ اروپا تبدیل میکند.