تاریخی انcyclopedia
د پورتګال لرغونې تاریخ، د پریتاری وختونو نه نیولې تر لومړۍ میلادي پېړۍ پورې، د رومي فتحې پورې غځېدلی دی. دغه سیمه، چې د اروپا په څنډه کې موقعیت لري، د ګڼو کلتوري او مدني بدلونونو شاهد ده، چې دا د سپیځلې څیړنې لپاره ځانګړی ځای ګرځوي. هغه لومړني استوګنې چې د پورتګال په اوسني سیمه کې جوړې شوې، د هیواد کلتوري ورثه په رامینځته کولو کې مهمه ونډه لرله.
د پورتګال په سیمه کې ارکالوژیستانو د انساني فعالیته نښې تر پالیولیت وخت پورې موندلې دي. دغه لرغوني خلک د کار کولو وسایل او د غارونو انځورونه پریښي، چې ښیي چې دوی د ښکار او راټولولو سره بوخت وو. د میزلولیت او نیولیت ته د تګ پر مهال سیمه کې مهم بدلونونه راغلل. خلک د ژوند د تېرولو یوه طریقه رامنځته کړه چې زراعت او مالدارۍ ته مخه کړې، چې دا د لومړنیو ټولنو رامینځته کولو بنسټ و.
د پورتګال نیولیتیک کلتور ګڼ شمېر یادګارونه پریښي، چې د میګالیتیک جوړښتونو لکه مینجرونو او ډولمینونو څخه جوړ دي. دغه یادګارونه د کلتوري او funerary موخو لپاره کارول کېدل، چې د جنازې او نیکونو عبادت سره تړاو لري. ترټولو مشهور میګالیتیک یادګار د ال مینډریس کروملیچ دی، چې شاوخوا 5000 کاله مخکې له زېږیدو پورې بڼه لري.
په لومړۍ زرو کلونو کې، د پورتګال په سیمه کې کیلتیک قبائل راغلل، چې نوې ټیکنالوژي او کلتوري طریقې یې راوړې. کیلتیکان په مختلفو سیمو کې میشت شول، او قبائل یې جوړ کړل، لکه لوځیتان، چې په هیواد کې د سیالانو یوه مهمه ونډه وه. دوی خپل مهارتونه د زراعت او جنګ په ډګر کې پیژندل شوي.
ورته وخت کې، پورتګال د فینقیایي سوداګرو پام راجلب کړ، چې د ساحل په اوږدو کې سوداګریز استوګنې جوړې کړې. فینقیان نوې توکي راوړل لکه شیشه او بافندګي، او د سیمې سوداګرۍ ته یې وړتیا ورکړه. دوی محلي قبایلو سره اړیکې جوړې کړې، چې دې کلتوري تبادلې او سوداګرۍ لا ښه ترسره کول ته لاره هواره کړه.
په لومړۍ زره کې د مسیحی زمانې، د رومي امپراتورۍ د ایبریان جزیرې خپلول پیل کړل، چې د پورتګال په سیمه کې هم شامله وه. رومیان له محلي قبایلو، په ځانګړي ډول له لوځیتانو سره د سختې مقابلې سره مخ شول، چې د قوماندان واریفیا تر مشرۍ لاندې دوی د رومیانو پر ضد اوږده او سخته جګړه وکړه. سره له دې، تر ۱۹ کال مخکې له زېږیدو پورې، رومي لجنډونو سیمه په بشپړه توګه فتح کړه.
د رومي سلطنت تاثیرات د پورتګال په ودانیو کې د پام وړ وو. په دې وخت کې سرکونه، اکویډکونه، تیاترونه او نور زیربنایی پروژې جوړې شوې، چې د اقتصادي او کلتوري ثروت لپاره یې لارې هوارې کړې. ښار ایور (Emerita Augusta) د مهمو اداري مرکزونو څخه یوه شوه، او سیویل او لیسبن هم د مهمو سوداګریزو بندرونو په توګه وده وکړه.
رومیان نه یواځې معمارۍ لاسته راوړنې راوړې، بلکې لاطیني ژبه هم راوړه، چې د پورتګالی ژبې اساس و. د رومي قانون هم د سیمه ییزې حقوقي نظام او کلتوري نورمونو باندې ژور تاثیر درلود. خو سره له دې، محلي دودونه او رواجونه پاتې شول، چې د ځانګړې کلتوري هویت جوړېدو کې مرسته وکړه.
په دریمه پېړۍ کې، رومي امپراتورۍ کمزورې شوې، او پورتګال د وحشي قبایلو په یرغلونو کې قرباني شوه، لکه ویشتګو او سواوې. ویشتګو، د رومي ضعف څخه ګټه پورته کړې، د ایبریان جزیرې په اکثرو برخو کنټرول جوړ کړ، چې پورتګال کې شامل و. دغه وخت په سیاسي او اجتماعي جوړښت کې بدلونونه درلودل، ځکه چې محلي قبایل نوې ویشتګوت ساختار سره ادغام شول.
وښتګو سره نوې کلتوري تاثیرات راوړل، چې پکې مسیحیّت شامل و، چې په تدریجي ډول په سیمه کې غالب دین ګرځیده. تر پنځمې پېړۍ پورې، مسیحیّت په محلي خلکو کې پراخه شوه، چې د پورتګال د مذهبي منظرې بدلون ته لاره هواره کړه. خانقاهونه او کلیساګانې د علم او کلتور مرکزونه شول، چې د لرغونتوب ډیر حکمونه وساتل.
د پورتګال لرغونې وختونه د کلتوري او تاریخي بدلونونو یو شمېر لري، چې د اوسني پورتګالي دولتي جوړښت بنسټ ایښودل. له پریتاری ټولنو نه نیولې تر رومي فتحې او ویشتګو اغیز پورې، دغه دوره د پام وړ ټرانسفارمیشن وخت و. دغه تاریخي پیښې د پورتګالي خلکو په کلتور، ژبه او هویت باندې اوږدمهاله تاثیرات لرلي، چې د لرغونې پورتګال د اروپا په تاریخ کې یوه مهمه برخه ګرځوي.