تاریخی انcyclopedia
شلمې پیړۍ د کرواسیا لپاره د پام وړ بدلونونو دور شوه، چې د دوو نړیوالو جګړو، د سیاسي جوړښتونو او اقتصادي پرمختګونو سره نښل شوې ده. دې دور د هیواد په ټولنه، کلتور او نړیوالو اړیکو کې ژور بدلونونه رامنځته کړل، چې د کرواسیا اوسنۍ څېره یې جوړه کړه.
د شلمې پیړۍ د پیل سره، کرواسیا د سرانو، کرواسیانو او سلوونیانو د سلطنت یوه برخه وه، چې په ۱۹۱۸ کال کې د اتریش-مجارستان د نړیدو وروسته جوړ شوه. دغه نوې سیاسي ارګان د داخلي مشکلاتو، په ځانګړې توګه د نژادي حالتونو او د خپلواکۍ غوښتنې سره مخ وه. کرواسیایی کلتور او ژبه د صرب د مرکزي حکومت له خوا فشار ته لاندې شوې.
لمړۍ نړیواله جګړه (۱۹۱۴-۱۹۱۸) بر کرواسیا باندې تباه کونکي اثرات ولړل. ګڼ شمېر کرواسیان پوځ ته د خدمت لپاره وراغوښتل شول، او د دوی څخه ډیر یې د جنګ په میدانونو کې مړه شول. د هیواد اقتصاد متضرر شو، او ټولنیز فشارونه زیات شول. د جګړې وروسته، کرواسیا د یوه نوي دولت برخه شوه، مګر ګڼ شمېر کرواسیان احساس کاوه چې د خپلو حقونو څخه محروم شوي، چې دا د راتلونکو شخړو د پیشګوۍ سبب شوه.
په ۱۹۲۹ کال کې، د سیاسي بحرانونو له امله، نوې سلطنت ته د یوګوسیلا وې سلطنت نوم ورکړل شو. د سیاسي نظام په کلکه توګه مرکزي و، چې د کرواسیاتو د خلکو نارضایتي رامنځته کړه. د دې په ځواب کې په ۱۹۳۰ مو کلونو کې د خپلواکۍ لپاره یوه خوځښت رامنځته شوه. کرواسیایی قومیت پالان او سوسیالیستان د مقبولیت د لوړېدو په حال کې وو، او د مرکز سره مخامخ شخړې یوازې زیاتې شوې.
د هیواد اقتصاد هم سخت وختونه تېرول، په ځانګړې توګه د ۱۹۲۹ کال د نړیوال اقتصادي بحران په تړاو. بې کارۍ او بې وزلي زیاتې شوې، چې د ټولنیز فشار سره مرسته وکړه. په دې حالت کې، مختلف سیاسي ګوندونه را منځ ته شول، چې د موجوده وضعیت د حل لپاره لارې لټول او د خلکو د ژوند شرایط ښه کولو ته هڅه کوله.
په ۱۹۴۱ کال کې، د نازي آلمان د یوګوسلاویا ته د برید وروسته، کرواسیا د اوستاشی د فاشیستي رژیم لاندې شوه. دا د کرواسیا په تاریخ کې یو له تر ټولو تیاره دورو څخه وه. اوستاشی رژیم د نژادي پاکوالي پالیسي خپله کړې، چې د صربو د خلکو د وژلو او نسل وژنې سبب شوه، او همدارنګه د یهودیانو او کګانانو د تعقیب له امله. د دې رژیم پرخلاف مقاومت د یوزيپ برزو ټیټو په مشرۍ د پارټزانانو لخوا رهبري شوه، چې نوو د تشدد څپې یې راویستلې.
د پارټیزن خوځښت زیات شهرت ترلاسه کړ او د زیاتې اندازې خلکو لخوا ملاتړ کېده، چې د فاشیستي ظلم څخه د خلاصون غوښتنه یې درلوده. د ۱۹۴۵ کال په پای کې جګړه پای ته ورسېده، ټیتو او د هغه ملاتړي بریالي شول، او کرواسیا د یوګوسلاویا د سوسیالیستي فدراتیف جمهوريې یوه برخه شوه.
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، کرواسیا، د یوګوسلاویا په توګه، د ټولنیز او اقتصادي بدلونونو کلونه تېر کړل. د سوسیالیستي نظام د حکومتولۍ له امله د صنعتي ملي کردن او د زراعت اصلاحات رامنځته شول. هیواد د سوسیالیستي طرحې په چوکاټ کې پرمختګ کوي، او په کرواسیا کې نوي کارخانه، بنسټونه او ټولنیز موسسې رامنځته شوې.
خو د ټیتو رژیم هم د ګڼو مشکلاتو سره مخ و. مرکزي مدیریت او پلان پلوریزه اقتصادي د مختلفو جمهوریتونو په پرمختګ کې نامتوازنۍ رامنځته کړه. کرواسیا، چې د مهم اقتصادي ظرفیت خاوند و، د سرچینو د تقسیم څخه نارضایتي محسوسوله. په همدې وخت کې، د نیشنل احساساتو زیاتوالی هم رامنځته شو، چې د مرکز او جمهوریتونو ترمنځ تناقضونه پیدا کړل.
د ۱۹۸۰ مو کلونو له پیل سره، د ټیتو د مړینې وروسته، یوګوسلاویا د اقتصادي بحرانونو او سیاسي بې ثباتۍ سره مخ شوه. د کرواسیایي قومیت پالانو ځواک زیات شو، او د دوی د زیاتو خود مختارۍ غوښتنې د عامې بې ثباتۍ په چوکات کې اوریدل شوې. په ۱۹۹۰ کال کې، په کرواسیا کې لومړنۍ ازادې ټاکنې ترسره شوې، چې د هغه کې د کرواسیایي دیموکراتیک اتحاد، چې د فرانجو ټودجمان لخوا رهبري کېده، بریالۍ شوې. دغه لحظه د خپلواکۍ د مبارزې لپاره مهمه شوه.
په ۱۹۹۱ کال کې، کرواسیا خپلواکۍ اعلان کړه، چې د یوګوسلاوی عوامي پوځ سره د مسلح شخړې لامل شوه. د کرواسیایي خپلواکۍ جګړه پیل شوه، چې تر ۱۹۹۵ کال پورې یې دوام درلود. د شخړې په ترڅ کې، سختې جګړې، د خلکو د کډوالۍ، او نژادي پاکونې پېښې وشوې، په ځانګړې توګه په هغو سیمو کې چې صربان ژوند کاوه. جګړه د کرواسیي ځواکونو په بریا پای ته ورسیده او د ډیټو پیچګړتیو له مخې چې په سیمه کې د سولې ټینګښت و.
د جګړې وروسته، کرواسیا د ګڼو چالنجونو سره مخ شوه، چې په کې د ویجاړ شوي بنسټونو رغونه، اقتصادي مشکلات او د نژادي ګروپونو ترمنځ د صلحې اړتیا شاملېږي. په دې وخت کې، د بیا رغونې او اقتصادي اصلاحاتو یوه پراخه پروګرام پیل شو. کرواسیا د اروپا د اتحادیې او ناتو سره ادغام د موخې په توګه د بهرنۍ پالیسي یوه مهمه برخه جوړه کړه.
په ۲۰۰۰ مو کلونو کې، کرواسیا فعالیت درلود، چې د اروپا د اتحادیې شمولیت لپاره اړتیاو ته د ځواب ویلو لپاره اصلاحات پیل کړي. هیواد په ۲۰۰۱ کال کې د stabilizaciji i pridruživanja (د ثبات او همکارۍ تړون) په سلوک کې یوه توافقنامه لاسلیک کړه، چې د اروپایي ادغام په لاره کې مهم قدم و. په ۲۰۱۳ کال کې، کرواسیا د اروپا اتحادیې پوره غړی شو، او یو اوږد پروسه پای ته ورسېده، چې د ۱۹۹۰ مو کلونو له پای څخه پیل شوې وه.
شلمې پیړۍ د کرواسیا لپاره د پام وړ کلتوري لاسته راوړنو وخت و. کرواسیایي ادبیات، هنر او موسیقي د ټولنې په بدلونونو کې واړندې شوې. ګڼ شمېر کرواسیایي لیکوالان، لکه میلوراد پاویچ او ایوان کريشیمیر، په نړیواله کچه شهرت ترلاسه کړ. کرواسیایي هنر هم د با استعداده هنرمندانو او معمارانو له لارې پیژندل شوی دی.
اوسنۍ کرواسیا لاهم د جوړېدو په مرحله کې ده، هڅه کوي چې خپل ځانګړی هویت وساتي، په عین حال کې چې د اروپایي ټولنې سره ادغام کوي. سیاحت د هیواد د اقتصاد یوه مهمه برخه شوې، او کرواسیا د خپلو طبیعی ښکلاو او کلتوري میراث سره میلیونه سیلانیان جذبوي.
کرواسیا په شلمې پیړۍ کې د ګړندیو آزموینو او بدلونونو له لارې تېر شو، چې د دې اوسنۍ ټولنې جوړول یې رامنځته کړل. د خپلواکۍ لپاره د مبارزې څخه نیولې تر اروپایي اتحادیې سره ادغام پورې، دا دور د هیواد د هویسټ ټینګښت لپاره مهم و. تاریخي تجربې او کلتوري لاسته راوړنې د اوسنۍ شخړو او فرصتونو د پوهیدو لپاره مهمې پاتې دي، چې کرواسیا د ۲۱مې پیړۍ کې ورسره مخ دی.