تاریخی انcyclopedia
لبنان یو داسې هیواد دی چې شتمن او پیچلي تاریخ لري، چې په ځینو پیړیو کې د مختلفو تمدنونو او قومونو له خوا اغېزمن شوی دی. د ۱۹۴۳ کال په ۱۹ نومبر کې د خپلواکۍ ترلاسه کولو وروسته، لبنان د منځني ختیځ په برخه کې د امید او مدرني معیاري سمبول وګرځید. مګر دا امید ژر تر ژره په تراژیدي بدلیږي کله چې هیواد د ۱۹۷۵ کال په عامي جنګ کې کښته شي. دا مقاله هغه مهمې پیښې څیړي چې د لبنان د خپلواکۍ لامل شوې، او همدارنګه هغه اساسي دلایل چې داخلي جنګ ته رهبري کړې او د هغې پایلې.
لبنان د فرانسې نه د ۱۹۴۳ کال په ۲۲ نومبر خپلواکي ترلاسه کړه. دا ورځ د هیواد تاریخ کې یوه مهمه مرحله شوه. د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته، لبنان د فرانسوي mandat لاندې راغی، چې د ملتونو اتحادیې لخوا تاسیس شوی و. فرانسوي اداری هغه تګلاره تعقیب کړه چې د مختلفو نژادي او مذهبي ډلو مدیریت په لور لاړ، چې په پایله کې د دوی ترمنځ فشار زیاته شوه.
د ۱۹۳۰ او ۱۹۴۰ کلونو په اوږدو کې، ګڼ شمېر ملي غورځنګونه د خپلواکۍ غوښتونکي وو. د ۱۹۴۳ کال د لبنان د ملي کانګرس یوه مهمه پیښه وه، چې پکې د مختلفو مذهبي او سیاسي ډلو استازي د خپلواکۍ لپاره وینا وکړه. د دې سیاسي فعالیت په پایله کې، او د دویمې نړیوالې جګړې په مهال د فرانسې کمزوري کېدو له کبله، لبنان د خپلواکۍ اعلان وکړ.
د خپلواکۍ وروسته، لبنان د پارلماني جمهوریت په بڼه بدله شوه، چې سیسټم یې د مذهبي نمایندګۍ پراساس و. دا مطلب دا و چې کلیدي دولتي پوستې د مختلفو مذهبي ډلو ترمنځ وویشل شوې، چې د سیاسي ثبات لپاره یوه بنیاد شوه، مګر همدارنګه د راتلونکي تصادماتو لپاره هم. دا سیسټم لبنان ته اجازه ورکړه چې د بشپړ صلح او رفا دورې سره تېر شي، چې د "طلایي دور" (۱۹۴۳-۱۹۷۵) په نامه یادیږي، کله چې د هیواد اقتصاد وده کړه، او بیروت د دې سیمې فرهنګي او مالي مرکز شو.
سره له دې چې د منزل په موده کې، داخلي تضادونه پیل شول. د داخلي جنګ عمده دلایل عبارت دي له:
ټولې دې فکتورنو یوه خطرناکه فضاء رامنځته کړه، چې په پایله کې د ۱۹۷۵ کال په داخلي جنګ کې پیلېږی. جنګ د عیسویانو میليشیاګانو او مسلمان ډلو ترمنځ د جګړو په پیل سره شروع شو، چې چټک ډول د تاوتریخوالي د زیاتیدو لامل شو.
د لبنان داخلي جنګ د هیواد په تاریخ کې یوه له ترټولو ویجاړې جګړې شوه. دا جنګ ۱۵ کاله دوام وشو او د سلګونه زره خلکو له مرګه او پراخو ویجاړیو سره مل و. جنګ ګڼ شمیر خواوو درلود، په دې کې عیسوی او مسلمانې میليشیاګانې، فلسطینی جنګيالي او د بهرنیو قوتونه، لکه سوریه او اسرائیل شامل دي.
د جنګ په پیل کې، عیسوی ځواکونه، لکه د لبنان جبهه، د مسلمانې میليشیاګانو سره جنګ کوي، په شامل کې د لبنان ملي پوځ او مختلف فلسطینی ډلې. دا جګړې د ښارونو، په شمول بیروت، کې د خونړیو جګړو او د بشري حقونو د عامو سرغړونو لامل شوې. د دې جنګ تر شا اساسي مفکوره د لبنان د کنټرول لپاره مبارزه وه، او د مختلفو مذهبي ډلو ترمنځ مقابله.
په ۱۹۷۶ کې سوریه په جنګ کې مداخله وکړه، د عیسوی ځواکونو ملاتړ اعلان کړ، مګر د هیواد په حالت باندې کنټرول ته هم لیواله وه. دا مداخله یې یوازې جنګ نور هم خراب کړ، ځکه په دې پیښه لبنان د بهرنیو قوتونو لپاره میدان وګرځېد، چې د سولې د ترلاسه کولو لپاره یې شرایط پیچلي کړل.
د ۱۹۸۰ کلونو په پای کې جنګ یوازې زیات شو. په ۱۹۸۲ کې اسرائیل لبنان ته د فلسطینی جنګیالیو د ویستلو او د هیواد د جنوبي برخې په کنټرول کې د پام لرلو په موخه حمله وکړه. اسرائیلي ځواکونه بیروت ونیول، چې د پراخو ویجاړیو او بشري ناورین لامل شو.
په ۱۹۸۹ کې د طایف توافقنامه امضاء شوه، چې د داخلي جنګ پای ته ورساوه. توافقنامه نوې د قدرت ویش قواعد مشخص کړل، چې د زیات ثبات باید رامنځته کړي. مګر، سره له دې چې جنګ رسمي پای ته ورسېد، لبنان لا هم له بیا جوړونې او سولې په برخه کې ستونزې لري.
د لبنان داخلي جنګ په ټولنه او د هیواد په اقتصاد یوه ژور زخمونه پرېښودل. تر ۱۲۰ زره زیات خلک مړه شول، میلیونونه پناهندګان شول، او ګڼ شمېر ښارونه، په شمول بیروت، تقریباً ویجاړ شول. د لبنان اقتصاد له جدي مشکلاتو سره مخ شو، او هیواد د پراخې بیارغونې اړتیا درلوده.
د جنګ ټولنیزې او سیاسي پایلې لا هم پر لبنان اغیزه لري. د مذهبي نمایندګۍ نظام، چې د سیاسي ژوند اساس و، د فشار سرچینه شوې، او سیاسي ګوندونه لا هم د مذهبي هویت پر بنست تکیه لري. دا د سیاسي توافق او د هیواد د مؤثره مدیریت لپاره خنډ دی.
په نړیواله اداره کې، لبنان هم له چیلنجونو سره مخ و. د هیواد حالت لا هم ناپایداره و، او بهرني مداخلتونه د لبنان د داخلي چارو په برخه کې اغیزه درلوده. سوریه د ۲۰۰۵ کال پورې په هیواد کې برلاسی ځواک پاتې شو، کله چې د "سدر انقلاب" په توګه پیژندل شوي پراخو احتجاجونو د سوریې ځواکونو د وتلو لامل شوه.
د لبنان خپلواکۍ او له هغه وروسته د داخلي جنګ پیچلي او تراژیکې صفحې د هیواد په تاریخ کې دي. خپلواکۍ د سوله ایز ژوند او رفا لپاره امید ورکړ، مګر داخلي تضادونه او بهرني مداخلتونه د اوږدې جنګي لامل شول. د جنګ وروسته د لبنان بیا رغونه یوه اوږده او پیچله پروسه ده، چې د داخلي او نړیوالو کچو په اړه هڅو ته اړتیا لري. د لبنان تاریخ د سولې او تضاد مشورې ته د خوشبینی مهم یادونه ده.