تاریخی انcyclopedia
لبنان، چې د مدیتران سمندر ختیځ کناړ کې پروت دی، د خپلې تاریخ په اوږدو کې ډیری فتحې او اغیزې پرېښودلې چې د دې کلتور او ټولنې جوړښت ته یې بدلون ورکړی. پارسې او هلینیستیک دورې د لبنان تاریخ کې مهم مرحلې دي چې د سیمې او د دې اوسیدونکو په پرمختګ کې زیات اغیزې درلودې. دا دورې د فرهنګي تبادلې، اقتصادي ودې او سیاسي بدلونونو بنسټ جوړ کړ چې لاهم پر لبنان باندې اغیزه لري.
پارسي امپراتورۍ، چې د کوروش لوی لخوا په شلم پېړۍ کې تاسیس شوه، خپل سرحدونه پراخه کړل او لبنان یې شامل کړ. دغه امپراتوري د خپل ځواک او د مختلفو خلکو د تنوع لپاره مشهوره وه چې دا د خپلې واک لاندې یوځای کړي و. لبنان، له خپل سټرټیژیک ځای او سرچینو سره، د پارس امپراتورۍ یوه مهمه برخه شوه، په ځانګړې توګه د سوداګرۍ او سمندري سفر په تناظر کې.
پارسیانو یوه اداری سیستم ومانه، خپل امپراتوري په سطرپیو (ولایاتو) وویشله. لبنان د دې سطرپۍ یوه برخه شوه چې د ارتباطاتو او د سوداګرۍ لارې د خوندیتوب مسؤلیت ور په غاړه و. د پارسي کنټرول لاندې لبنان د سوداګرۍ مرکز په توګه وده وکړه، او فینیقي ښارونه، لکه تیر او صیدا، د مدیترانې سمندر په سوداګرۍ کې کلیدي رول ادا کاوه.
په دې دوره کې پارسي اداری محلي خلکو ته د نسبتا خودمختارۍ یقیني کولو کې مرسته وکړه، دوی ته اجازه ورکوله چې خپلې دودونه او مذهبي عقاید وساتي. پارسي کلتور د لبنان په معمارۍ او هنر باندې اغیزه ورکړه، چې له هغه وروسته نوي معبدونه او عامه ودانۍ ترې جوړېدل پیل شول. همدارنګه په دې مهال کې د اداري چارو په اړه پارسي ژبې کارول پیل شول، چې د پارسیانو او محلي خلکو ترمنځ فرهنګي تبادلې ته وده ورکړه.
مګر، سره له دې چې پارسي امپراتورۍ ثبات رامنځته کړی و، دې حکومت له متنازعو پیښو خالي نه و. د محلي خلکو او همدارنګه د یونانیانو او مقدونیانو د خارجي ګواښونو څخه سرغړونې په سیمه کې tensions سره مخ کړ. په ۳۳۰ کاله مخکې له میلاد پارسي امپراتورۍ بحران تجربه کړ، چې د نوو فتوحاتو دروازې پرانستې.
هلینیستیک دوره د اسکندر مقدوني د فتوحاتو سره پیلیږي، چې په ۳۳۰ کاله مخکې له میلاد پارس امپراتورۍ ته ماتې ورکړه. د لبنان فتحه د هغه پراخو کمپاینونو یوه برخه وه چې د پارس په وړاندې ترسره شوه. اسکندر ژر تر ژره کلیدي ښارونه، لکه تیر او صیدا، نیولي او د دې سیمو باندې خپل واک ناست کړ. دا پیښه د لبنان تاریخ کې یو مهم بدلون شو، چې د یونانی کلتور نوې دورې ته لاره هواره کړه.
د اسکندر د مړینې وروسته په ۳۲۳ کاله مخکې له میلاد، د هغه امپراتوري په څو هلینیستي سلطنتونو وویشل شوه، چې د هغه جنرالانو لخوا اداره کیده، چې دیاد شوي ديادوشي په نوم یادیږي. په لبنان کې اساسی حکومتونه د مصر پټولمايي او د سوریې سلېوکیدس شول. دا سلطنتونه د یوناني کلتور، ژبې او هنر پراختیا ته دوام ورکړ چې د محلي ټولنې په ژور اغیزه لرله.
یوناني ژبه د نخبګانو او اداری چاپیریال ژبه شوه، پداسې حال کې چې محلي اوسیدونکي د نوو فرهنګي شرايطو سره وګوري. د هلینیزم دور د علوم، هنر او فلسفې د ودې دور وه. لبنان د هلینیستي کلتور مرکز شو، چې د یوناني او محلي دودونو عناصر ګډول. په معمارۍ، نقاشۍ او ادبیاتو کې د پام وړ پرمختګ وجود درلود، چې د یوناني خدایانو لپاره د تیاترونو، ورزشي ځايونو او معبدونو په جوړولو کې څرګند شو.
په دې دوره کې هم د سوداګرۍ ودې سره، لبنان بیا د مهم سوداګریزې لړۍ په توګه راڅرګند شو. فینیقیان، چې د سمندري سفر کولو په برخه کې مشهوره دي، په فعال ډول د سمندري سوداګرۍ کې برخه اخیستې، چې د یونان، روم او حتی لیرې ځمکو لکه هند سره اړیکې نیولې. د سوداګریزو جریانونو زیاتېدل د اقتصادي تیروتنې او فرهنګي تبادلے ته وده ورکړه.
پارسي او هلینیستیک دورې د لبنان په کلتوري او مذهبي اړخونو باندې ژور اغیزه وکړه. د پارسي حکومت په وخت کې، محلي دینونه، لکه د باعل او نورو فینیقي خدایانو عبادت، دوام درلود، که څه هم د زرتشتيزم تر اغیز لاندې و. په دې مهال کې د عبادتونو اختلاط وه، چې د نوو مذهبي دودونو رامنځته کېدو ته وهڅول.
د هلینیزم له راتګ سره، یوناني دین او فلسفه لبنان ته د ټلوس په توګه داخلیدو ته پیل وکړ. یونانیانو خپل خدایان او دودونه راوړو، چې دا د مذهبي عمل په برخه کې د اختلاط سبب شو. محلي خلکو د یوناني خدایانو، لکه زویس، افروډیتا او اپولون عبادت پیل کړ، ترڅو د روایت تابع فینیقي خدایانو ترڅنګ. دا د عقایدو اختلاط د لبنان ځانګړې مذهبي کلتور بنسټ جوړ کړو.
هنر او معمارۍ هم په دې دوره کې له مهمو بدلونونو سره مخ وه. د یونانی سبک معبدونه او تیاترونه، لکه د بیبل تیاتر او د بعلبک معبد، مهم فرهنګي او مذهبي مرکزونه شوه. دې جوړښتونو نه یواځې د عبادت ځایونو په توګه خدمت وکړ بلکې د مدني ژوند مرکزونه هم وو، چیرې چې مختلف فرهنګي پیښې او جشنونه ترسره کیدل.
د لبنان سیاسي جوړښت هم د دې دورو په جریان کې بدلونونه ولیدل. د پارسي حکومت نسبی ثبات راوړي، مګر د هلینیزم راتګ سره ن新的 سیاسي جګړې پیل شوې. د مختلفو هلینیستي سلطنتونو ترمنځ د لبنان د کنترول لپاره د جګړې د محلي خلکو او اقتصاد باندې اغیزه وکړه.
د سلوکیانو سلطنت، چې لبنان کنترول لاندې درلود، د داخلي مشکلاتو او خارجي ګواښونو سره مخ و. دغه تنازعات، د روم د لوړو اعتباري پیښو سره یو ځای، په پای کې د لبنان د خپلواکی له لاسه ورکولو ته ورسېدل او په روم امپراتورۍ کې یې شامل کړ. دا انتقال د سیمې په تاریخ کې مهم ټکی و، چې د نږدې فرهنګي تبادلې او اقتصادي ودې ترلاسه کولو لامل شو، مګر همدارنګه د محلي خودمختارۍ له منځه وړلو هم سبب شو.
پارسي او هلینیستیک دورې د لبنان په تاریخ کې ژور سرښندنې ایښودلې. دا دورې نه یواځې د اقتصادي او کلتوري وده زمینه برابره کړه، بلکې د راتلونکو بدلونونو لپاره بنسټ هم جوړ کړ. لبنان د مهم فرهنګي او سوداګریز مرکز په توګه وده وکړه، چې د دې تاریخي اهميت د پیړیو په اوږدو کې لا هم ازمايښت کوي. د دې دورو اغیزه لا هم د لبنان په کلتور، دین او سیاست کې محسوسه ده، چې د دې پخوانۍ تمدن ځانګړي وراثت ته ژوندي ساتي.