تاریخی انcyclopedia
شلمۍ پېړۍ د شام په تاریخ کې د پام وړ دور و، چې هیواد ته یې غواړي سیاسي او ځینې ټولنیز بدلونونه راوست. د فرانسوي واکمنۍ له پیل سره، چې د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته د شام په کنټرول کې ونډه درلوده، او د سیاسي رژیمونو، کورنیو شخړو او ځان بسیاینې غوښتنې مختلفو حالاتو ته د پایښت کولو په حال کې، دې پېړۍ د شام په ټولنه کې ژور اثرات شاته پرېښودل.
د 1918 کال په کې د عثماني امپراتورۍ د خړېدو وروسته، شام د فرانسې تر کنټرول لاندې راغی، چې په 1920 کال کې د دې سیمې د ادارې لپاره واک ترلاسه کړه. فرانسوي واکمني تر 1946 پورې دوام درلود او د هیواد په سیاسي جوړښت او ټولنیز جوړښت کې یې مهم بدلونونه راوستل. فرانسوي حکومت هڅه وکړه چې شام په څو خودمختار ولایتونو تقسیم کړي، څو مليتزم کمزوری کړي. دا کار عام اضطراب او پاڅونونه رامنځته کړل، لکه د 1925-1927 کلونو لوی سوري پاڅون، په ترڅ کې یې سوریان د استعماري تسلط څخه خلاصون هڅه وکړه.
د شام او ختیځ مینځ کې د ملي احساساتو د زیاتېدو سره، فرانسوي چارواکو درک کړل چې د هیواد په کنټرول کې ورسره یوه د غاړې نه بهر حالات دي. په 1946 کال کې، وروسته له دې چې د نړیوالې جګړې وروسته فرانسې خپله اقتصاد بحالوي، شام بالاخره خپلواکي ترلاسه کړه. د 1946 کال د اپریل 17 نیټه د شام د آزادۍ ورځ بلل کیږي، او دا ورځ د استعماري حکومت پای ته رسیدو نښه شوه.
د آزادی ترلاسه کولو وروسته شام د داخلي ستونزو سره مخ شو. سیاسي وضعیت غیر ثابت و، چې د حکومتونو زیات بدلونونه او د نظامي کودتاوو هڅې شاملې وې. په 1949 کال کې لومړی نظامي مداخله وشوه، چې د څو کلونو په اوږدو کې د کودتاوو لړۍ پیل کړه. ټولنیز او اقتصادي ستونزې لکه بې وزلي او د بنسټیز جوړښت نشتوالی حالت تریخ کړ.
په 1948 کال کې د اسرائیل دولت د رامنځته کیدو وروسته، د عرب-اسرائیلي لومړی جنګ پیل شو، چې شام په کې فعاله برخه واخیستله. د جګړې په پایله کې، سوریایي پوځ ته ناکامي وشوه، او جګړه د شام او اسرائیل ترمنځ د ژور توپیرونه لامل شوه. په راتلونکی لسیزه کې ډېرې نښتې او شخړه شمېرل شوې، چې د 1967 کال سوریایي جګړې په توګه یاد شوي، چې د جولان د لوړوالی له لاسه ورکولو لامل شوه. دا سیمه ییز مسله لا هم د وخت سره مهمه پاتې شوې ده.
په 1970 کال کې، بل نظامي کودتا وشوه، چې له امله یې قدرت په شام کې جنرل حافظ الاسد ته لاړ. د هغه حکومت د استبدادی حکومتورۍ او د قوي امنیتي اپارات جوړیدو له مخې پیژندل کیږي. الاسد یو لړ اصلاحات ترسره کړل، چې د اقتصاد نوې بدلون ته وده ورکوي، با وجود د سیاسي ځورونې او د دموکراسۍ نشتوالی د هغه رژیم د څو ځانګړتیاوو څخه برخمن و.
حافظ الاسد هڅه وکړه چې د شام نفوذ په سیمه کې تقویه کړي او په عربي سیاست کې فعاله ونډه واخلي. هغه د عربي هیوادونو له مشرانو څخه یو شو او هڅه یې وکړه چې د اسرائیل پر وړاندې یو متحد عربي جبهه رامنځته کړي. الاسد هم د مختلفو فلسطینی تحریکونو ملاتړ کاوه، چې د لویدیځو هیوادونو سره د تاوترمې لامل شو.
د شلمې پېړۍ په اوږدو کې د شام اقتصاد د پام وړ بدلونونو سره مخ شو. د کرنې کاروبار د ډیر شمېر نفوس لپاره د عاید مهمې سرچینې پاتې شوې، خو په 1960 کلونو کې د صنعت پراختیا پیل شوه، چې د ښارونو د ودې او د اقتصاد جوړښت بدلون ته وده ورکړه. خو اقتصادي اصلاحات همیش د مطلوبو پایلو لامل نه کیدې او د ډېرو سوریانو د ژوند سطحه کمه پاتې شوې.
ټولنیز بدلونونه هم مختلفو اړخونو باندې اثر کړی. ښوونه او روزنه ډیرې ښه شوې او ګڼ شمیر سوریان لوړه زده کړه وکړه. په همدې حال کې، د ښځو حقوقو او برابري لپاره مبارزه یوه مهمه ستونزه پاتې شوه، که څه هم ځینې بریاوې هم شته.
د 2011 په سر کې، په شام کې د الاسد د رژیم پر ضد د عامه اعتراضاتو پیل وشو، چې د "عربي پسرلي" څخه راټیټ شوې. اعتراض کوونکي د سیاسي اصلاحاتو، د ځورونې د بندولو او د ژوند شرایطو د ښه کولو غوښتونکو و. د اعتراضونو ته د ځواب په توګه سخته سرکوب د شخړې شدت ته وده ورکړه او د کورنۍ جګړې پیل سبب شو.
د شام کورنۍ جګړه د بشري ناورین لامل شوه، چې میلیونونه خلک بېرته کډوال شول او د هیواد اقتصاد وران شو. د مختلفو نړیوالو ځواکونو او ډلو لکه اسلامي دولت او کرد ځواکونو مداخله، حالت نور هم پیچلی کړ او د باثباته حل موندلو لپاره وویل.
شام په شلمۍ پېړۍ کې د یوې شمېرې آزموینو او بدلونونو څخه تیریدلی. د فرانسوي واکمنۍ نه تر اوسنۍ شخړو پورې، دا دوره د شام هویت او سیاسي کلتور د جوړولو په امور کې اغیزمنه شوه. با وجود سختو وختونو او زړونو، سوریان پر سوله او ثبات باندې هڅه کوي، خپل هیواد لپاره د روښانه راتلونکي هیله لري.