تاریخی انcyclopedia
د سوریې لرغونتوب هغه دوره ده چې په کې دغه سیمه د ختیځ منځنۍ تاریخ کې مهم رول درلود. سوریه د ډیرو تمدنونو د ظهور او له منځه تلو شاهد وه، چې له لومړنۍ نیولیتیک دورې څخه تر لرغونی دورې پورې غزېدلې. د دې هېواد موقعیت د ختیځ او لویدیځ ترمنځ د سوداګرۍ لارو تقاطع کې د دې په ثقافتي او اقتصادي مرکز بدل کړی و.
د سوریې ځمکه له لرغوني وختونو راهیسې په نفوس کې وه. لومړني ځایونه د نیولیتیک دورې په وخت کې شاوخوا 8000 ق.م. کې راڅرګند شول. تاریخی موندنې د کرنې او څارویو پالنې پرمختګ ته اشاره کوي. د دې دورې تر ټولو پېژندل شوي کلتورونه د خالاف او عباد دی، کوم چې د تیل ابوحریه او تیل حلاف په څیر ځایونو کې نښې پریښې دي.
له ۳م زراښتی څخه، د سوریې په سیمو کې د ښاری دولتونو جوړیدل پیل شول. د لومړنیو مهمو مرکزونو څخه یو دولت ابلې و، چې شاوخوا 3000 ق.م. کې تاسیس شو. ابلې په 24 زره کې خپل سملاسي ته ورسېده او د خپلو لیکنو او شتمنو ارشیفونو له امله شهرت وموندله، چې په 1960 لسیزه کې آثار پوهانو وموندل.
بل مهم ښار ماریه و، چې دا هم د سوداګرۍ او کلتور مرکز و. دغه ښارونه د اکاد، میسوپوتامیا او مصر په څیر ګاونډیو دولتونو سره په فعال ډول اړیکې ساتلې. د ټولو پیړیو په اوږدو کې، د مختلفو امپراتوريو، لکه هیتیان او اسیریان، نفوذ د سیمې د سیاسي نقشې پر جوړښت اغیزه وکړه.
سوریه یوه څو کلتوري سیمه وه، چې دلته مختلف قومونه او ژبې موجودې وې. اصلي قومي ډلې د سیمیتونه، عموریان او هیتان شاملې وې. دین د لرغوني سوریایی خلکو په ژوند کې مهم رول درلود. د مختلفو ځایونو له مخې ډیری الهې درناوی کیده، چې له دې جملې څخه بعل او آستارت د ضرب نښو په توګه څرګند شوي. معبدونه او عبادت ځایونه د اوګرایت او حلب په ښارونو کې جوړ شوي، چیرې چې قربانۍ او مراسم ترسره کیدل.
اوګرایت، چې د منځني سمندر د ساحل په اوږدو کې پروت دی، د ټولو پیاوړو ښار-دولتونو څخه یو و. د اوګرایت لیکنه، چې د لومړیو الفبایي سیستمونو څخه یوه ده، د یوې ژبې د ثبت لپاره کارول شوې، کوم چې د راتلونکي الفباوو لپاره بنسټ جوړ کړ. اوګرایت هم د خپلو ادبي توکو لکه د بعل او آستارت په افسانو کې مشهور و، چې په نورو لرغونو کلتورونو باندې اغیزه وکړه.
د مختلفو امپراتوریو لکه مصري، آشوری او بابلۍ د راتلو سره، سوریه د رقابت یوه مهمه موضوع شوه. آشوریان، د خپلو پاچاهانو په مشرۍ، لکه تیګلاتپالسار III، د سوریې پراخې سیمې ونیولې او د مغلوبو خلکو په وړاندې د وحشت سیاست پرمخ وړله.
وروسته، د 7م زراښتی په لسیزه کې، سوریه د پارسي امپراتورۍ تر اغیز لاندې راغله. د پارسي پاچا کوروش ستر د ختیځ منځنۍ سیمو باندې فتوحات وکړل او سوریه د خپل امپراتورۍ برخه کړه، چې فرهنګي تبادله او زرتشتی مذهب ته وده ورکړه.
د الکساندر مقدوني په 4م زراښتی کې راتلونکې سره او د هیلنیستيک پادشاهیو په منځ کې، سوریه د یوناني کلتور یوه مهمه مركز شوه. د انطاکیا ښار د مهم کلتوري او سیاسي مرکز په توګه تاسیس شو. د هیلنیستيک قیادتونو د لریدو وروسته، سوریه د رومي امپراتورۍ برخه شوه او د نسبتاو سولې او سوکالۍ دورې وړاندې شوه.
د روم د حاکمیت په دوران کې، په سوریه کې معمارۍ او زیربناوې په پام کې نیول شوې. سړکونه، اکودوکتونه او تیاترونه جوړ شوي، چې دا اقتصاد ته وده ورکړه. انطاکیا او پالمیره د کلتور او سوداګرۍ مشهورو مرکزونو په توګه مشهورې شوې.
د سوریې لرغونتوب یو وخت و چې د مهمو بدلونونو او لاسته راوړنو سره، کله چې په دې خاوره کې ځانګړي کلتورونه او تمدنونه راټوکېدل. د قومونو او دینونو تنوع، او همدارنګه په سوداګریزو لارو کې د ستراتیژیک موقعیت لرلو له امله سوریه د ختیځ منځنۍ تاریخ کې یو مهم لوبغاړی جوړ کړ. د لرغونتوب میراث تر اوسه پورې د دې سیمې د اوسني کلتور او هویت پر جوړښت اغیزه لري.