دانشنامه تاریخی
قرارداد وایتانگی (Te Tiriti o Waitangi) یک سند مهم در تاریخ نیوزیلند است که در ۶ فوریه ۱۸۴۰ میلادی بین نمایندگان تاج بریتانیا و مائوری‌ها امضا شد. این قرارداد پایه‌گذار ایجاد حکومت بریتانیا در نیوزیلند شد و روابط میان بومیان و مقامات مستعمراتی را مشخص کرد. این قرارداد از لحاظ تاریخی و معاصر دارای اهمیت زیادی است و شروعی برای بحث درباره حقوق مائوری‌ها و موقعیت آنها در جامعه نیوزیلند به شمار می‌آید.
در اوایل قرن ۱۹، هنگامی که اروپایی‌ها شروع به کاوش و استعمار فعال نیوزیلند کردند، مائوری‌های بومی با چالش‌های جدیدی ناشی از استعمار روبه‌رو شدند. ورود اروپائیان به تغییرات قابل توجهی در روش زندگی آنها منجر شد که شامل تغییرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی می‌باشد. با توجه به تهدیدات رو به رشد درگیری‌ها بین مائوری‌ها و مهاجران اروپایی، نیاز به یک توافق رسمی محسوس شد.
تا دهه ۱۸۳۰، جمعیت مهاجران اروپایی در نیوزیلند افزایش یافته و این موضوع باعث بروز درگیری‌ها بین آنها و مائوری‌ها گردید. با توجه به این شرایط، دولت بریتانیا تصمیم گرفت روابط رسمی با مائوری‌ها برقرار کند تا نظم و امنیت را هم برای بومیان و هم برای مهاجران اروپایی تامین کند. در سال ۱۸۳۹ تصمیم به تشکیل مستعمره‌ای در نیوزیلند اتخاذ شد که به امضای قرارداد وایتانگی منجر گردید.
قرارداد وایتانگی شامل سه بخش اصلی است که جنبه‌های مختلف توافق را بیان می‌کند:
با این حال، باید توجه داشت که دو نسخه از قرارداد وجود دارد: نسخه اصلی به زبان انگلیسی و ترجمه‌ای به زبان مائوری. این نسخه‌ها در برخی از نکات کلیدی با یکدیگر تفاوت دارند که باعث بروز اختلافاتی در مورد چگونگی تفسیر قرارداد و عواقب آن گردیده است.
قرارداد در ۶ فوریه ۱۸۴۰ در سکونتگاه وایتانگی، در شمال نیوزیلند، بین نمایندگان تاج و چندین طایفه مائوری امضا شد. نخستین نفری که سند را امضا کرد کاپیتان ویلیام هابسون بود که نخستین فرماندار نیوزیلند شد. در ماه‌های اولیه بعد از امضای قرارداد، بیش از ۵۰۰ مائوری آن را امضا کردند، اما بسیاری از طایفه‌ها نسبت به این سند شک و تردید داشتند و آن را امضا نکردند.
اختلافات بین نسخه انگلیسی و مائوری قرارداد مبنایی برای بسیاری از منازعات حقوقی و سیاسی در آینده شد. مائوری‌ها متن را به گونه‌ای تعبیر کردند که آنها حقوق خود بر زمین و خودمختاری‌شان را حفظ می‌کنند، در حالی که نسخه انگلیسی به کاملاً انتقال حاکمیت به تاج بریتانیا اشاره دارد. این عدم تطابق باعث تاریخ طولانی از درگیری‌ها و مذاکره‌ها گردید.
قرارداد وایتانگی به عنوان سند بنیادی برای شکل‌گیری پایگاه قانونی در نیوزیلند تبدیل شد. با امضای آن، فرآیند استعمار آغاز شد که به تغییرات قابل توجهی در زندگی مائوری‌ها و جامعه آنها منجر گردید. به زودی پس از امضای قرارداد، اختلافات درباره حقوق زمین آغاز شد که به درگیری‌ها و جنگ‌های زیادی بین مائوری‌ها و مقامات مستعمراتی منجر گردید.
یکی از معروف‌ترین درگیری‌ها مرتبط با قرارداد، جنگ مائوری است که در سال ۱۸۴۵ آغاز شد. این جنگ به دلیل اختلافات بر سر حقوق زمین و نارضایتی مائوری‌ها از نقض شرایط قرارداد برگزار شد. درگیری‌ها منجر به از دست دادن زمین‌ها و منابع قابل توجه و همچنین بدتر شدن روابط بین مائوری‌ها و مقامات مستعمراتی گردید.
در چند دهه گذشته، قرارداد وایتانگی به مبنایی برای بحث‌های جدید در مورد حقوق مائوری‌ها و موقعیت آنها در جامعه تبدیل شده است. در سال ۱۹۷۵، قانون قرارداد وایتانگی به تصویب رسید که کمیسیونی برای بررسی شکایات و دعاوی مربوط به نقض شرایط قرارداد ایجاد کرد. این گام به عنوان یک حرکت مهم در بازگرداندن حقوق مائوری‌ها و شناسایی هویت فرهنگی آنها محسوب می‌شود.
در حال حاضر، قرارداد وایتانگی به عنوان یک سند مهم شناخته می‌شود که روابط بین مائوری‌ها و دولت نیوزیلند را شکل می‌دهد. این قرارداد به عنوان پایه‌ای برای توافقات و تعهدات آینده در ارتباط با حقوق و هویت فرهنگی مائوری‌ها می‌باشد.
قرارداد وایتانگی یک سند تاریخی و فرهنگی مهم برای نیوزیلند است. اهمیت آن فراتر از یک توافق ساده است؛ آن نمادی از مبارزه برای حقوق بومیان و شناسایی فرهنگ آنها به حساب می‌آید. فرایند تفسیر و اجرای قرارداد ادامه دارد و تاثیر آن بر جامعه معاصر هنوز ملموس است.