Tarih Ansiklopedisi
Brezilya, Güney Amerika'nın en büyük ülkesi ve dünyadaki en çok dilli ülkelerden biridir. Ülkenin resmi dili Portekizce'dir, ancak Brezilya'da çeşitli yerli diller ve göçmenler tarafından getirilen diller de mevcuttur. Brezilya'nın dil kültürü zengin ve çeşitlidir ve bu çeşitlilik ulusal kimliğin önemli bir parçası haline gelmiştir. Bu makalede Brezilya'daki Portekizce'nin tarihi ve özellikleri, yerli dillerin etkisi, aynı zamanda ülkenin dil politikası ve çokdillilik durumu ele alınacaktır.
Portekizce, XVI. yüzyılda Portekizli kolonizatörlerle birlikte Brezilya'ya geldi. 1500 yılında Portekizli denizci Pedro Álvares Cabral, Brezilya'nın kıyısına ulaştığında, ülkede çeşitli dillerde konuşan onlarca yerli halk yaşıyordu. Ancak Portekizlilerin gelişiyle birlikte Portekizce, idare, ticaret ve din dili olarak nüfus arasında yayılmaya başladı.
İlk Jesuit misyonerleri, XVI. yüzyılın ortalarında Brezilya'ya geldiklerinde yerli dilleri aktif olarak çalışmış ve Hristiyanlık vaazında kullanmışlardır. Ancak XVIII. yüzyıla gelindiğinde, Portekiz hükümeti, Brezilya'daki dil ortamını birleştirmek amacıyla Portekizce dilinin ve kültürünün yaygınlaştırılması için yoğun bir politika uygulamaya başladı. 1758 yılında Portekiz Kralı José I, resmi belgelerde ve eğitimde Portekizce kullanılmasını zorunlu kılan bir ferman yayınladı. Bu ferman, yerli dillerin kamusal hayattan yavaş yavaş dışlanmasının ve Portekizce'nin Brezilya'daki konumunun güçlenmesinin başlangıcını oluşturdu.
Brezilya'da konuşulan Portekizce, Portekiz'de kullanılan Portekizce'den farklıdır. Bu farklılıklar telaffuz, kelime dağarcığı ve dilbilgisi bakımından kendini gösterir. Brezilya Portekizcesi, Portekizli göçmenlerin, Afrikalı kölelerin ve yerli dillerin diyalektlerinden gelişmiştir, bu da kendine özgü bir dil stilinin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Temel farklardan biri telaffuzdur. Brezilya'da kelimeler genellikle daha yumuşak bir şekilde ve Avrupalı Portekizce'ye göre daha az ıslık sesiyle telaffuz edilir. Örneğin, Portekiz'deki kelimenin sonundaki "s" kombinasyonu genellikle [ʃ] olarak telaffuz edilirken, Brezilya'da [s] olarak telaffuz edilir. Ayrıca, Brezilya'da kelimelerin sonundaki açık ünlü telaffuzu yaygın olup, bu konuşmaya yumuşaklık ve melodi katar.
Kelime dağarcığındaki farklılıklar da önemlidir. Brezilya'da kullanılan birçok kelimenin kökeni Afrikalı kölelerin veya yerli halkların dillerine dayanır. "Mingau" (lapa), "tanga" (iç çamaşırı), "fubá" (mısır unu) ve daha birçok kelime buna örnek verilebilir. Brezilya Portekizcesi, özellikle teknoloji ve iş dünyası alanında İngilizce, Fransızca ve diğer Avrupa dillerinden de birçok alıntı içerir.
Brezilya'nın yerli halkları, Tupi, Guarani, Makroje, Arawak ve diğer birçok dil ailesine ait dillerde konuşmaktadır. Bu diller, Brezilya'da Portekizce'yi önemli ölçüde, özellikle doğayla, bitki ve hayvan dünyasıyla, coğrafi nesnelerin adlandırılmasıyla ilgili kelime dağarcığında etkilemektedir.
Etkisinin dikkat çeken bir örneği Tupi dilidir. Sömürgeleştirmenin ilk yüzyıllarında, Tupi dili Portekizliler ile yerli halk arasında iletişimin temel araçlarından biri olmuştur. Bu, Tupi temelinde oluşturulan "lingua geral" adlı karışık dilin ortaya çıkmasına ve XIX. yüzyıla kadar yaygın bir şekilde kullanılmasına yol açtı. Lingua geral yavaş yavaş yok olmasına rağmen, Brezilya Portekizcesinde birçok Tupi kelimesi kalmıştır. Bu kelimeler arasında "caju" (kaju fıstığı), "abacaxi" (ananasa), "tatu" (kaplumbağa), "capivara" (kapibara) ve diğerleri bulunmaktadır.
Günümüzde yerli diller, Amazon'un bazı bölgelerinde ve ülkenin diğer yerlerinde varlığını sürdürmekte, ancak yok olma tehlikesi altındadır. Devlet, bu dillerin korunması için iki dilli okullar ve yerli halk için kültürel programlar destekleyerek çaba göstermektedir.
Kölelik döneminde, Brezilya'ya birçok Afrikalı köle getirilmiş ve bu durum onların dillerinin ve kültürlerinin Brezilya toplumuna katılmasına neden olmuştur. Afrikanın dilleri, mutfak, dini ritüeller ve müzikle ilişkili kelime dağarcığında kendisini göstermektedir. Örneğin, "samba" (dans), "quilombo" (kaçak köleler topluluğu), "axé" (candomble'deki dini enerji) ve "orixá" (Afro-Brezilya dinindeki tanrı), Afrika dillerinden köken alarak Brezilya Portekizcesinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.
Afrikanın etkisi ayrıca dilin ritmi, telaffuzu ve vurgusunda da hissedilmektedir. Candomble ve Umbanda gibi birçok Afro-Brezilya dini, ritüellerinde Yoruba gibi Afrika dillerini kullanmakta, bu da Afrika kültürel mirasının korunmasına katkıda bulunmaktadır.
Brezilya devasa bir ülkedir ve her bölgesinde kendi telaffuz ve kelime dağarcığı özellikleri vardır. Ana ağızlar kuzeydoğulu, güneyli, merkez-batılı ve Amazon bölgesi ağzıdır. Ağız farklılıkları, bu toprakların keşif tarihi, göç süreçleri ve yerel kültürlerin etkisi ile ilişkilidir.
Örneğin, Brezilya'nın kuzeydoğusunda, güçlü Afrika ve Portekiz etkisi altında, yerel ağız ünlülerin özel bir telaffuzu ve yumuşak bir aksana sahiptir. Rio Grande do Sul gibi güney eyaletlerinde ise, özellikle Almanca ve İtalyanca dillerine ait Avrupa göçmenlerinin etkisine rastlamak mümkündür, bu da belirli bir vurgu ve alıntılarda kendini gösterir.
Portekizce, Brezilya'nın resmi ve en yaygın dili olmasına rağmen, devlet dil çeşitliliğinin korunmasının öneminin farkındadır. Son birkaç on yılda, yerli dillerin korunması için programların desteklenmesi artırılmıştır. Örneğin, Amazonas gibi bazı bölgelerde, eğitim Portekizce ve yerli halkın dili olmak üzere iki dilde verilmektedir. Bu durum, yerli halkın kültürel köklerini korurken, aynı zamanda topluma başarılı bir şekilde entegre olmak için Portekizce'yi öğrenmelerine imkan tanır.
Hükümet ayrıca, Afro-Brezilya geleneklerine ve dillerine adanmış kültürel etkinliklere destek vererek kültürel mirası güçlendirmeye ve nüfus arasında dil çeşitliliği hakkında bilgi seviyesini artırmaya yardımcı olmaktadır.
Küreselleşme, Brezilya üzerindeki dili önemli derecede etkilemektedir. Son birkaç on yılda Brezilya Portekizcesinde, özellikle teknoloji, iş dünyası, moda ve pop kültür alanında İngilizce'den birçok alıntı ortaya çıkmıştır. Örneğin "software" (yazılım), "marketing" (pazarlama), "shopping" (alışveriş merkezi) gibi kelimeler bu duruma örnek verilebilir. İngilizce, gençler için önemli hale gelmiş ve büyük şehirlerde gündelik konuşmalarda sıkça kullanılmaktadır.
Bir taraftan bu durum dili zenginleştirirken, diğer taraftan dilbilimciler arasında bazı endişelere yol açmaktadır. Çünkü bazıları İngilizce etkisinin Brezilya Portekizcesinin kendine özgü özelliklerini kaybetmesine neden olabileceğini düşünmektedir. Ancak toplum, kendi dil geleneklerini koruma ve geliştirme konusundaki ilgisini sürdürmektedir. Bu durum, Portekizce dilinde edebi eserler, müzik ve sinema gibi popüler kültür ürünlerinin artan ilgisiyle kendini göstermektedir.
Brezilya'nın dil özellikleri, ülkenin zengin ve çeşitli tarihini yansıtan Portekizce, yerli ve Afrika unsurlarının benzersiz birleşimidir. Brezilya'da konuşulan Portekizce, Avrupa Portekizcesinden önemli ölçüde farklıdır, bu da onu özel ve kendine özgü kılmaktadır. Ayrıca, devam eden çokdillilik ve yerli ve Afro-Brezilyalı dillerin korunmasına yönelik dil politikası, ülkenin kültürel mirasının korunmasına katkıda bulunmaktadır.
Modern eğilimler ve küreselleşmenin etkisi, yeni kelimelerin alıntılarına ve uyumlarına yol açarak dile dinamizm katmaktadır. Yine de Brezilyalılar, dil köklerini takdir etmekte ve kültürel ve dil miraslarını korumaya çalışmaktadır. Brezilya'nın dilsel benzersizliği, ulusal kimliğin ve gururun temel unsurlarından biri olmaya devam etmektedir.