Tarih Ansiklopedisi
Sri Lanka'daki Orta Çağ, 6. yüzyıldan başlayarak 16. yüzyıla kadar uzanan geniş bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bu süre zarfında adada önemli siyasi, kültürel ve sosyal değişimler yaşanmıştır. Bu dönem, karmaşık siyasi yapılar, kültürel zenginlik ve modern Sri Lanka'yı şekillendiren dış etkilerle tanımlanmıştır. Bu makalede, ortaçağ dönemindeki adanın gelişimini etkileyen ana olaylar, özellikler ve çeşitli faktörlerin etkisi ele alınacaktır.
Orta Çağ boyunca Sri Lanka, sürekli iktidar mücadelesi içinde olan birkaç krallığa ayrılmıştır. Bunlar arasında en önemlileri Anuradhapura, Polonnaruwa ve Caffna krallıklarıdır. M.Ö. 3. yüzyılda kurulan Anuradhapura Krallığı, adadaki ilk büyük siyasi oluşumlardan biri olmuştur. Gelişmiş yönetim sistemi, mimari başarıları ve Budizm'in zenginliği ile ünlüdür.
11. yüzyılda Anuradhapura'nın yerini alan Polonnaruwa Krallığı, kültürel ve siyasi gelişimin merkezi haline gelmiştir. Kral Parakramabahu I'in (1153-1186) yönetimi, sayısız tapınak, su yolları ve diğer altyapı projelerinin inşası ile damgasını vurmuştur. Kral, devletinin sınırlarını genişleterek uluslararası ilişkilerini güçlendiren aktif bir dış politika izlemiştir.
Adanın kuzeyindeki Caffna Krallığı, Tamil hükümdarları tarafından kurulmuş olup, Sri Lanka'nın Orta Çağ tarihine önemli katkılarda bulunmuştur. Ticaret ve kültür merkezi haline gelirken, Budist ve Hindu geleneklerinin harmanlandığı bir yer olmuştur.
Orta Çağda Budizm, Sri Lanka'daki egemen din olmaya devam etmiştir; ancak adada Hinduizm ve Hristiyanlık gibi diğer dini gelenekler de gelişmiştir. Budizm, sanatı ve mimariyi belirgin bir şekilde etkilemiş, muhteşem tapınaklar, Buddha heykelleri ve diğer mimari yapılar inşa edilmiştir. Kandy'deki Sri Dalada Maligawa, en önemli dini merkezlerden biri haline gelmiştir.
O dönemin kültürü, edebiyat, müzik ve dansın yüksek bir gelişim seviyesine sahip olmasıyla karakterize edilmiştir. "Saddharma Ratnavali" gibi çeşitli edebi eserler, Budist öğretilerini ve geleneklerini tanımlamıştır. Dans sanatları, özellikle dini törenlerde ve ritüellerde önemli bir yere sahip olarak, kültürün toplumsal hayattaki rolünü vurgulamıştır.
Orta Çağ Sri Lanka'sı, Büyük İpek Yolu üzerindeki önemli bir ticaret merkezi olmuştur. Hindistan, Pers ve Arap devletleri gibi ülkelerle ticaret yaparak büyük bir gelişim göstermiştir. Ada, tarçın gibi baharatlar, değerli taşlar ve diğer ürünler ihraç etmiştir. Bu durum, sadece ekonomik büyümeyi değil, aynı zamanda farklı medeniyetler arasında kültürel alışverişi de teşvik etmiştir.
Karmaşık sulama sistemleri, kanallar ve barajların gelişimi, tarımsal üretimi artırmayı sağlamıştır. Tarım, özellikle pirinç üretimi, adanın ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu tarımsal başarılar, gıda güvenliğini sağlamakla kalmamış, aynı zamanda nüfusun artışına da katkıda bulunmuştur.
Orta Çağda Sri Lanka, çeşitli dış güçlerin etkisine maruz kalmıştır. En belirgin olanı, 10. yüzyılda başlayıp birkaç yüzyıl süren Güney Hindistan'daki Chola yöneticilerinin istilası olmuştur. Bu istilalar, ada üzerinde önemli yıkımlara ve siyasi haritanın değişmesine yol açmıştır. Chola’lar Anuradhapura ve Polonnaruwa'yı fethetmiş, ancak Budizm'in varlığını ve yeni koşullara uyumunu engelleyememiştir.
13. yüzyıldan itibaren Sri Lanka, Avrupa güçlerinden de bir tehdit ile karşılaşmıştır. Portekizliler ve ardından Hollandalılar, adaya ilgi duymaya başlamışlar ve bu durum gelecekte adanın siyasi ve ekonomik durumunu değiştirmiştir. Sri Lanka'nın işlerine müdahale, Avrupa güçlerinin önemli ticaret yolları ve kaynaklar üzerinde kontrol sağlamak için rekabet etmeye başlamasıyla yeni bir çağın başlangıcını simgelemiştir.
Ortaçağ Sri Lanka'sındaki sosyal yapı çok katmanlıydı ve farklı kastlar içeriyordu. Kraliyet ailesi ve aristokrasi, en üst pozisyonları işgal ederken, çiftçiler, zanaatkarlar ve tüccarlar çoğunluğu oluşturuyordu. Her biri kendi hak ve yükümlülüklerine sahip çeşitli meslek grupları bulunmaktaydı. Bu çeşitlilik, ekonominin ve toplumun genel gelişimine katkıda bulunmuştur.
Aile bağları, gelenekler ve görenekler, insanların yaşamında önemli bir rol oynamıştır. Yaşlılara saygı ve davranış kurallarına uyum, temel değerlerdendi. Budizm, önde gelen din olarak ahlaki ilkeler ve etik normlar oluşturmuş, bu da uyumlu bir toplum yaratılmasına katkıda bulunmuştur.
Orta Çağ, bilimsel ve eğitici bir yükseliş dönemi olmuştur. Budist manastırları, felsefe, tııp, astronomi ve matematik gibi konuların öğrenildiği eğitim merkezleri haline gelmiştir. Suanna Tissak gibi ünlü bilim insanları, bu alanlara önemli katkılarda bulunmuşlardır. Geniş kütüphaneler oluşturmuş ve diğer ülkelerden bilim insanlarıyla bilgi alışverişinde bulunmuşlardır ki bu da adanın kültürel ve bilimsel gelişimine katı sağlamıştır.
Orta Çağ, Sri Lanka'nın kültürel ve siyasi kimliğinin şekillenmesinde önemli bir etkiye sahip yoğun ve çeşitli bir dönemdir. Budizm, ana din olarak sanatta, mimaride ve toplumsal hayatta derin bir iz bırakmıştır. Dış tehditlere ve iç çatışmalara rağmen Sri Lanka, kültürel değerlerini koruyarak önemli bir bölgesel ticaret ve kültür merkezi olarak gelişmeye devam etmiştir. Bu dönemi anlamak, günümüzde de varlığını sürdüren Sri Lanka'nın gelenekleri ve değerlerini kavramak için önemlidir.