دانشنامه تاریخی
مالتا، به عنوان یک جزیره با تاریخچه‌ای چند قرنی و تنوع فرهنگی، دارای سنت ادبی غنی است که شامل آثار محلی به زبان مالتایی و آثار نوشته شده به زبان انگلیسی و دیگر زبان‌ها می‌شود. ادبیات مالتا به شدت با رویدادهای تاریخی کشور، میراث فرهنگی آن و همچنین گذشته استعمارش که ردپای عمیقی در بافت زبانی و فرهنگی به جا گذاشته، مرتبط است. نویسندگان، شاعران و نمایشنامه‌نویسان مالتایی نقش مهمی در ادبیات جهانی ایفا می‌کنند و نگرش منحصر به فردی به زندگی، سیاست، سنت‌ها و اسطوره‌شناسی مردم خود ارائه می‌دهند.
تاریخ ادبیات مالتا از سنت‌های نوشتاری آغاز می‌شود که در دوران قرون وسطی شکل گرفتند. با این حال، اولین آثار قابل توجه به زبان مالتایی در قرن‌های XVI-XVII ظاهر شدند، زمانی که مالتا تحت کنترلOrder of St. John بود. این آثار ادبی اولیه عمدتاً رساله‌های مذهبی و فلسفی بودند که هدفشان حمایت از آموزه‌های کاتولیک بود. یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات اولیه مالتا «مقدمه‌ای بر آموزه کاتولیک» (Il Catechismo) اثر جیووانی زانکا (Giovanni Zanca) است که در قرن XVI به زبان مالتایی نوشته شده است.
در این دوره همچنین اولین نمونه‌های نمایشنامه‌نویسی ایجاد می‌شوند، مانند نمایشنامه‌هایی که در جشن‌های مذهبی اجرا می‌شدند. صحنه ادبیات مالتا تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلفی مانند ایتالیایی و عربی به رشد خود ادامه داد و به تدریج اشکال غیرمذهبی‌تری به خود گرفت.
از قرن نوزدهم، احیای ادبیات مالتا آغاز می‌شود. در این زمان نویسندگان جدیدی ظهور می‌کنند که تلاش می‌کنند تغییرات اجتماعی و فرهنگی که جزیره با آن مواجه است را در صفحات آثار خود بازتاب دهند. یکی از معروف‌ترین این نویسندگان دومینیکو میسیرا (Domenico Micallef) است که به زبان مالتایی می‌نوشت و آن را به عنوان ابزاری ادبی مهم معرفی کرد. آثار او، مانند «ایده‌ها و تأملات» (Ideja u Riflessioni)، نقش مهمی در تأسیس زبان مالتایی به عنوان زبان آثار ادبی ایفا کرد.
نویسنده برجسته دیگر این دوره نینو سلامونه (Nino Salomone) بود که سری نمایشنامه‌هایی نوشت که به مسائل نابرابری اجتماعی و هویت ملی توجه می‌کنند. آثار او به توسعه تئاتر مالتا کمک کرد که همچنان بخش مهمی از زندگی فرهنگی کشور باقی مانده است.
یکی از قابل توجه‌ترین اشکال بیان ادبی در مالتا شعر است. شاعران مالتایی مانند پایترو کمیلو (Pietro Camilleri) و لورنزو گائودی (Lorenzo Gaudi) نقش کلیدی در شکل‌گیری هویت فرهنگی جزیره بازی کردند و از شعر به عنوان وسیله‌ای برای ابراز احساسات خود نسبت به زادگاه و سرنوشت تاریخی آن استفاده کردند. کمیلو، مثلاً، یکی از بنیان‌گذاران شعر معاصر مالتایی است که نگارش اشعارش را آغاز کرده و به موضوعاتی چون عشق، آزادی ملی و مبارزه برای استقلال پرداخته است.
در قرن 20، شعر مالتا به رشد خود ادامه داد و نویسندگان جدیدی شروع به آزمایش با فرم‌ها و سبک‌ها کردند. از جمله نام‌های بارز این نویسندگان می‌توان به جورگیو پاردو (Giorgio Pardo) و خوزه ویلاجو (José Villaggio) اشاره کرد که آثار آنها به موضوعات فلسفی و اجتماعی، مانند تأثیر فرهنگ غربی بر جزیره کوچک و جستجوی جایگاه خود در جهان می‌پردازد.
پس از اینکه مالتا بخشی از امپراتوری بریتانیا شد، زبان انگلیسی جایگاه قابل توجهی در زندگی ادبی کشور یافت. از اواخر قرن نوزدهم، زبان انگلیسی به عنوان زبانی برای خلق آثار ادبی و برقراری ارتباط در عرصه بین‌المللی استفاده شد. بسیاری از نویسندگان مالتایی شروع به نوشتن آثار خود به زبان انگلیسی کردند که این امکان را به آثارشان می‌دهد که ترجمه و در خارج از جزیره منتشر شوند.
یکی از معروف‌ترین نویسندگان که به زبان انگلیسی می‌نوشت، جوزف آتسورپاردی (Joseph Attard) است، که آثار او به مسائل اجتماعی، رویدادهای تاریخی و هویت ملی می‌پردازد. کتاب او «در جستجوی بهشت گمشده» (In Search of Lost Paradise) به بررسی روابط بین مالتایی‌ها و استعمارگران بریتانیایی در زمینه تغییر ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی می‌پردازد.
نویسنده مهم دیگر به زبان انگلیسی لوئیس کمیلیری (Luis Camilleri) است که در مالتا و فراتر از آن موفقیت کسب کرده است. آثار او، مانند «افسانه‌ها و اسطوره‌ها» (Legends and Myths)، میراث اسطوره‌ای غنی جزیره را ترویج می‌کنند و به خوانندگان این امکان را می‌دهند که از طریق ادبیات ریشه‌های فرهنگی عمیق مالتا را مشاهده کنند.
تئاتر جایگاه ویژه‌ای در سنت ادبی مالتا دارد. یکی از مهم‌ترین نویسندگان تئاتر انریکو کالفو (Enrico Calfo) است که نمایشنامه‌های او غالباً به مسائل معضلات اخلاقی، خودمختاری ملی و تغییرات اجتماعی می‌پردازند. تئاتر مالتا هنوز به شکل فعال در حال توسعه است و نمایش‌های متعدد تئاتری به حفظ ارتباط بین تاریخ و معاصر کمک می‌کند.
مالتا همچنین به خاطر جشنواره سالانه تئاتر خود مشهور است که در آن طیف گسترده‌ای از آثار محلی و بین‌المللی ارائه می‌شود. این جشنواره یک رویداد مهم است که در آن نویسندگان محلی و خارجی فرصت دارند آثار خود را در صحنه مالتا به نمایش بگذارند و بدین ترتیب فرهنگ و ادبیات مالتا را در سطح جهانی ترویج دهند.
نویسندگان معاصر مالتایی به توسعه سنت‌های ادبی ادامه می‌دهند و در ژانرها و سبک‌های مختلف کار می‌کنند. بسیاری از نویسندگان به طور فعال به زبان‌های مالتایی و انگلیسی می‌نویسند و آثاری خلق می‌کنند که فراتر از فرهنگ محلی رفته و به موضوعات جهانی می‌پردازند. در سال‌های اخیر، توجه به موضوعاتی مانند چند فرهنگی، جهانی‌سازی و تأثیر فناوری بر جامعه به وضوح افزایش یافته و این موضوعات نیز در آثار ادبی بازتاب یافته‌اند.
یکی از نمایندگان بارز نسل معاصر نویسندگان مالتایی فرانچسکا ریکاردو (Francesca Riccardo) است که نویسنده کتاب «دنیای جدید» (The New World) است و داستان زندگی نسل جوان و برخورد آن با سنت‌ها و تغییرات ناشی از پیشرفت‌های فناوری را روایت می‌کند. آثار او در میان خوانندگان هم در مالتا و هم فراتر از آن بازتاب داشته است، که این موضوع نشان‌دهنده علاقه جهانی به ادبیات مالتا است.
ادبیات مالتا دارای تاریخچه‌ای طولانی و هیجان‌انگیز است که شامل تنوع گسترده‌ای از ژانرها و موضوعات می‌شود. نویسندگان، شاعران و نمایشنامه‌نویسان مالتایی نقش کلیدی در حفظ هویت فرهنگی کشور داشته و همچنین به ترویج ادبیات مالتا در عرصه بین‌المللی کمک کرده‌اند. ترکیب عناصر سنتی و معاصر در ادبیات مالتا همچنان توجه خوانندگان را در سراسر جهان جلب می‌کند و آثار آن جزء مهمی از میراث فرهنگی را تشکیل می‌دهند که تنوع رویدادهای تاریخی، اجتماعی و سیاسی را در جزیره منعکس می‌کند.