دانشنامه تاریخی
جدایی پاناما از کلمبیا در سال ۱۹۰۳ به یک رویداد مهم در تاریخ آمریکای لاتین تبدیل شد. این فرآیند نه تنها تمایل پاناما به استقلال را نشان داد، بلکه همچنین به یک نقطه عطف در استراتژی ژئوپلیتیکی ایالات متحده تبدیل شد که به دنبال راه‌هایی برای ساخت کانال پاناما بود.
پس از دستیابی به استقلال از اسپانیا در سال ۱۸۲۱، پاناما به بزرگ کلمبیا پیوست که شامل کلمبیا، ونزوئلا و اکوادور کنونی بود. با این حال، بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی در این اتحادیه و همچنین تمرکز قدرت در بوگوتا نارضایتی را در میان پانامایی‌ها ایجاد کرد. منطقه پاناما که در حاشیه زندگی سیاسی گرانادای نو (بعداً کلمبیا) قرار داشت، با نادیده گرفتن نیازها و علایق خود مواجه بود.
اقتصاد پاناما در این زمان به طور عمده کشاورزی بود و بر کشاورزی تأکید داشت، اما همچنین وابستگی به تجارت خارجی را نیز نشان می‌داد. موقعیت استراتژیک کشور که می‌توانست برای حمل و نقل کالا بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام استفاده شود، نادیده گرفته شده بود. با ظهور ایده ساخت کانال پاناما، علاقه به پاناما افزایش یافت، اما قدرت مرکزی آن در بوگوتا نتوانست علاقه کافی به توسعه منطقه نشان دهد.
از ابتدای قرن بیستم، ایالات متحده به طور فعال بر روی ساخت کانال از طریق پاناما کار می‌کرد و اهمیت استراتژیک آن را برای تجارت و عملیات نظامی درک می‌کرد. قرارداد بیوکِن ۱۸۴۶ شرایط کنترل آمریکایی‌ها بر کانال را مشخص کرده بود، اما پیشرفت واقعی تنها در اوایل سال‌های ۱۹۰۰ آغاز شد.
وضعیت در کلمبیا در این زمان بی‌ثبات بود و پاناما فرصتی برای جدایی با کمک ایالات متحده دید. اداره آمریکایی که به ساخت کانال علاقه‌مند بود، مذاکرات پنهانی با رهبران محلی در پاناما انجام می‌داد و پیشنهاد حمایت در ازای استقلال را می‌داد.
در اوایل نوامبر ۱۹۰۳، پس از شکست مذاکرات بین دولت کلمبیا و ایالات متحده برای ساخت کانال، میهن‌پرستان محلی در پاناما تصمیم به عمل گرفتند. در تاریخ ۳ نوامبر ۱۹۰۳، پاناما استقلال خود از کلمبیا را اعلام کرد. این رویداد با حمایت ایالات متحده مواجه شد که بلافاصله کشتی‌های خود را به آب‌های پاناما فرستادند تا از قدرت جدید دفاع کنند.
میهن‌پرستان پانامی، مانند استبان خیمنز، نقش کلیدی در سازماندهی قیام ایفا کردند. موفقیت جدایی همچنین به این دلیل بود که نیروهای کلمبیایی نتوانستند اقدام مؤثری در برابر شورشیان انجام دهند.
در نتیجه جدایی، در تاریخ ۱۸ نوامبر ۱۹۰۳، پاناما و ایالات متحده قرارداد هی-بونان-واریلیا را امضا کردند که به ایالات متحده کنترل بر منطقه کانال را اعطا کرد. این توافقنامه نارضایتی را در میان دولت کلمبیا به وجود آورد که جدایی را به عنوان خیانت تلقی می‌کرد.
استقلال پاناما دوره جدیدی را برای کشور گشود. ساخت کانال پاناما در سال ۱۹۰۴ آغاز شد و در سال ۱۹۱۴ به پایان رسید که منجر به رشد و توسعه اقتصادی قابل توجهی در پاناما شد.
جدایی پاناما از کلمبیا و ساخت کانال زمینه‌ساز روابط جدید با ایالات متحده شد. پاناما به یک اتحاد استراتژیک برای ایالات متحده در منطقه تبدیل شد که تأثیری بر سیاست داخلی و روابط بین‌المللی آن برای دهه‌ها به دنبال داشت.
از سوی دیگر، این رویداد بر سیاست کلمبیایی تأثیر گذاشت و نارضایتی و سردرگمی را ایجاد کرد. دولت کلمبیا نتوانست سرزمین‌های از دست رفته را بازپس گیرد و این درگیری همچنان موضوع دردناکی در سیاست کلمبیا برای سال‌های متمادی باقی ماند.
جدایی پاناما از کلمبیا در سال ۱۹۰۳ به یک رویداد نمادین تبدیل شد که نه تنها سرنوشت خود پاناما را تعیین کرد، بلکه به طور قابل توجهی بر وضعیت ژئوپلیتیکی در آمریکای لاتین تأثیر گذاشت. ساخت کانال پاناما تأثیر عمیقی بر اقتصاد و سیاست کشور گذاشت و آن را به یکی از بازیگران کلیدی در تجارت بین‌المللی تبدیل کرد.
این رویداد همچنین نشان داد که چگونه نیروهای خارجی می‌توانند بر امور داخلی کشورهای دیگر تأثیر بگذارند و وضعیت‌های پیچیده‌ای ایجاد کنند که نیاز به مطالعه و تحلیل دقیق دارند.