تاریخی انcyclopedia
د اسراييلو تاریخ د بایبل په وختونو کې پراخه دوره نیسي، چې له پلارانو لکه ابراهيم، اسحاق او يعقوب نه تر 586 کال مخکې له ميلاد پورې د لومړي معبد د ړنګېدو پورې ځان رسوي. دا دوره د اسراييلو ولس جوړول، قوانين، کلتور او د ګاونډيو خلکو سره تعامل شاملوي.
د بایبل له مخې، د اسراييلو تاریخ د ابراهيم له لارې پېل کېږي، چا چې له خدای سره يو تړون وکړ. دغه تړون وعده کړې چې د هغه نسلونه به يو لوی قوم شي:
اسراييلیان په مصر کې د قحطۍ له امله پاتې شول، او هلته د ژوند په لومړي سر کې خوشحاله وو، مګر په وخت سره یې د غلامانو حالت ته لاړل. د موسى په مشري له مصر نه کاروان د اسراييلو د تاریخ یوه مهمه پېښه شوه.
د مصر نه کاروان، د بایبل له مخې، د 1446 کال په شاوخوا کې پېښه شوه. دغه پېښه اسراييلیان له غلامۍ نه آزاد کړل او د سینا غاړې ته یې ولېږدول، هلته چې دوی له خدایه قانون واخیست:
د 40 کالو د بیابان ګرځېدو وروسته، اسراييلیان د یوشع د رهبري لاندې کنعان ته ننوتل. د دې ځمکې فتحه د یوشع په کتاب کې تشریح شوې، چیرته چې مهمې جنګونه او فتوحات معرفي شوي دي:
د کنعان فتحه د قبايلي اتحادونو جوړښت او د اسراييلو د قبیلو ترمنځ ځمکې وېش ته وده ورکړه.
د کنعان له فتحې وروسته، اسراييلیان د قاضيانو تر رهبري لاندې وو، چې د جګړې مشران او روحاني لارښوونکي وو. په دې وخت کې داخلي او خارجي شخړې رامنځ ته شوې:
دا دوره د یوې دورې په توګه ځانګړې شوه: اسراييلیان د بت پرستانه ته رسیږي، چې د ظلم لامل ګرځي، بیا توبه کوي او بالاخره د قاضي له لارې بچ کیږي.
د وخت په تیریدو سره اسراييلیان غوښتل چې د خپلو ګاونډیو خلکو په څیر سلطنت جوړ کړي. لومړی پادشاه ساؤل و، وروسته یې داود او سلیمان راپاڅیدل:
د معبد جوړول د سلیمان د هڅو پایله وه، چې د خدای لپاره د عبادت ځای او د تړون خزانې ساتلو لپاره جوړ شو. معبد د یهودي هویت نښه شوه.
د سلیمان د مړینې وروسته، سلطنت په دوو برخو ویشل شو: اسرائيل (شمالي سلطنت) او یهودیه (جنوبي سلطنت). دا تقسیم د داخلي شخړو او کمزورتیا لامل شو:
شمالي سلطنت اسرائيل په 722 کال کې د اسوریانو لخوا فتحه شوه، او جنوبی سلطنت یهودیه په 586 کال کې د بابل لخوا، چې دا د لومړي معبد ړنگیدو او یهودیانو د بابل ته تبعید ته وده ورکړه.
تبعید د اسراييلو په تاریخ کې یوه مهمه لحظه وه. یهودیانو خپل هویت او مذهبي رواجونه د خپلې ځمکې نه بهر جوړول پیل کړل، چې د یهودیت د مذهبي پرمختګ لامل شو.
د اسراييلو تاریخ د بایبل په وختونو کې نه يوازې د یهودي قوم بلکې د انسانیت د ټولو لپاره یوه مهمه دوره ده. دغه پېښې د کلتور، مذهب او سیاست ډیری اړخونه ټاکلي، چې د اوسني نړۍ پر وړاندې اغیزه لري.