دانشنامه تاریخی
اقتصاد سوریه در طول دهه‌ها مراحل مختلفی از توسعه را تجربه کرده است و با دوره‌های رونق اقتصادی و بحران‌هایی ناشی از درگیری‌های سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی روبرو بوده است. این کشور با منابع طبیعی قابل توجه، به ویژه در زمینه نفت و یک بخش کشاورزی پیشرفته، در دهه‌های اخیر با چالش‌های جدی ناشی از درگیری‌های داخلی و پیامدهای جنگ داخلی مواجه است. در این مقاله به بررسی شاخص‌های اقتصادی کلیدی سوریه، بخش‌های اقتصادی آن و عواملی که بر وضعیت اقتصادی کشور تأثیر می‌گذارند پرداخته می‌شود.
قبل از شروع جنگ داخلی در سال 2011، اقتصاد سوریه رشد متوسطی را نشان می‌داد. در سال 2010، تولید ناخالص داخلی (GDP) سوریه حدود 60 میلیارد دلار آمریکا بوده و اقتصاد نشان‌دهنده رشد بالقوه بود. با این حال، پیامدهای جنگ، تخریب زیرساخت‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری تأثیرات جدی بر روی اقتصاد گذاشت. بر اساس گزارش بانک جهانی، تا سال 2020، GDP سوریه نسبت به سطح پیش از بحران 60-70 درصد کاهش یافته است.
تورم در سوریه نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به ویژه در سال‌های اخیر درگیری. بر اساس اطلاعات صندوق بین‌المللی پول، در سال 2020، نرخ تورم به بیش از 130 درصد رسید. تورم بالا، کاهش نرخ لیر سوری و کمبود کالاهای اساسی به مشکلات کلیدی برای مردم کشور تبدیل شده است.
بازار کار سوریه نیز در دهه‌های اخیر تحولات جدی‌ای را تجربه کرده است. قبل از شروع جنگ داخلی، نرخ بیکاری در کشور حدود 8-10 درصد بود، اما به دلیل تخریب‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی، این رقم به طور قابل توجهی افزایش یافته است. در سال 2019، داده‌های رسمی نشان می‌داد که نرخ بیکاری در سوریه به 50 درصد رسیده است، اگرچه معیارهای واقعی ممکن است بالاتر بوده باشد.
اکثر مشاغل در سوریه قبلاً به بخش دولتی تعلق داشت، اما تخریب زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌های دولتی منجر به کاهش گسترده کارمندان دولتی شد. کشاورزی نیز به دلیل تخریب مزارع و زمین‌های کشاورزی آسیب دیده است که منجر به کاهش مشاغل در این بخش شده است. جوانان به‌ویژه از بیکاری رنج می‌برند که چالش‌های اجتماعی و اقتصادی را برای کشور ایجاد می‌کند.
کشاورزی همواره بخش مهمی از اقتصاد سوریه بوده است. این کشور زمین‌های غنی دارد که برای کشت انواع محصولات مناسب است. محصولات اصلی کشاورزی شامل گندم، جو، زیتون، پنبه و مرکبات است. با این حال، در سال‌های اخیر کشاورزی به شدت تحت تأثیر جنگ قرار گرفته است. تخریب زیرساخت‌ها، از دست دادن زمین‌های کشاورزی، تأمین آب و مشکلات در تأمین امنیت غذایی منجر به کاهش حجم تولید شده است.
علاوه بر این، مناطق کشاورزی سوریه به شدت به منابع آبی، از جمله رود فرات و دجله وابسته بودند. با توجه به وضعیت سیاسی در منطقه و ساخت سدها در کشورهای همسایه، سوریه با کمبود منابع آبی مواجه شده است که تأثیر منفی بر کشاورزی داشته است. کمبود غذا و افزایش قیمت مواد غذایی اساسی از جمله مشکلات اصلی در سوریه پس از شروع جنگ بوده است.
صنعت نفت به طور سنتی منبع اصلی درآمد سوریه بوده است. قبل از جنگ، سوریه حدود 400,000 بشکه نفت در روز تولید می‌کرد که سهم قابل توجهی در اقتصاد آن داشت. میدان‌های نفتی اصلی در شرق کشور، به ویژه در استان‌های دیرالزور و حسکه قرار داشتند.
اما پس از آغاز درگیری، کنترل بر میادین نفتی به شدت از دست رفت و بخش عمده‌ای از مناطق نفتی تحت کنترل گروه‌های مسلح مختلف، از جمله دولت اسلامی (داعش) و نیروهای کرد قرار گرفت. این موضوع به طرز قابل توجهی حجم تولید نفت را کاهش داد که به نوبه خود منجر به کاهش شدید درآمدهای بودجه و بدتر شدن وضعیت مالی کشور شد.
پس از سال 2017، مقامات سوریه با حمایت روسیه و ایران شروع به بازگرداندن کنترل بر مناطق کلیدی نفتی کردند، اما صنعت نفت هنوز نتوانسته است حجم تولید قبلی خود را بازیابی کند.
تحریم‌های بین‌المللی که از آغاز دهه 2000 علیه سوریه وضع شده و پس از شروع جنگ داخلی تشدید شده‌اند، تأثیر جدی بر روی اقتصاد کشور داشته‌اند. این تحریم‌ها دسترسی به بازارهای بین‌المللی را محدود کرده، واردات کالاها و تکنولوژی‌ها را دشوار کرده و به تشدید بحران اقتصادی منجر شده‌اند.
سوریه در عوض از متحدانی مانند ایران و روسیه کمک‌های قابل توجهی دریافت می‌کند که هم حمایت مالی و هم کمک‌های نظامی را ارائه می‌دهند. این مسئله به حفظ ثبات در برخی مناطق کشور کمک کرده است، اما به طور کلی وضعیت اقتصادی هنوز هم بسیار دشوار است. برنامه‌های کمک‌های بین‌المللی از سوی سازمان ملل و سایر سازمان‌های انسان‌دوستانه نقش مهمی در حمایت از مردم ایفا می‌کنند، اما حجم این کمک‌ها برای بهبود قابل توجه وضعیت اقتصادی در سوریه کافی نیست.
گردشگری یکی از منابع درآمد برای سوریه قبل از شروع جنگ داخلی بود. این کشور به خاطر آثار تاریخی و فرهنگی خود مانند شهرهای باستانی پالمیرا و دمشق و همچنین بسیاری از دیگر مکان‌های میراث جهانی یونسکو مشهور بوده است. اما با آغاز جنگ، تعداد گردشگران به شدت کاهش یافت و بخش قابل توجهی از میراث تاریخی در نتیجه درگیری‌ها آسیب دیده یا نابود شد.
گردشگری در سوریه هنوز بهبود نیافته است، اگرچه در سال‌های اخیر رشد کندی در بازدیدها در برخی مناطق امن مشاهده شده است. با این حال، برای بازیابی کامل صنعت گردشگری، باید بر بسیاری از مشکلات از جمله بازسازی زیرساخت‌ها، بهبود امنیت و ترمیم آثار تاریخی غلبه کرد.
بازسازی اقتصادی سوریه پس از جنگ داخلی نیازمند تلاش‌های معنادار و حمایت بین‌المللی است. مهم‌ترین اولویت‌ها برای بازسازی شامل بازسازی زیرساخت‌ها، بهبود کشاورزی، توسعه صنعت نفت و گاز و همچنین تثبیت نرخ ارز است.
با این حال، بازسازی اقتصاد سوریه با تناقض‌های سیاسی داخلی، انزوا بین‌المللی و درگیری‌های نظامی ادامه‌دار دشوار خواهد بود. برای موفقیت در بازسازی اقتصادی، باید اصلاحات سیاسی عمیقی انجام شود، ثبات در کشور برقرار گردد و سرمایه‌گذاری‌های خارجی جذب شود. در افق کوتاه‌مدت، وضعیت بسیار متشنج باقی مانده است و بعید است که شاهد بهبود قابل توجهی در اقتصاد در سال‌های آینده باشیم.
اقتصاد سوریه پس از دهه‌ها درگیری و انزوا اقتصادی در شرایط سختی به سر می‌برد. بازسازی کشور نیازمند تلاش‌های بسیار زیاد از سوی دولت سوریه و جامعه بین‌المللی است. مهم است که تلاش‌های بین‌المللی برای بازسازی سوریه با اصلاحات سیاسی و اقتصادی همراه باشد که به بهبود زندگی مردم و تثبیت وضعیت داخلی کمک کند. با این حال، در شرایط کنونی، رشد اقتصادی همچنان محدود است و تنها ثبات و صلح در درازمدت می‌تواند به احیای واقعی اقتصادی سوریه منجر شود.