دانشنامه تاریخی
سوریه یک کشور چند زبانه و چند فرهنگی است که گروه‌های زبانی و قومی مختلفی برای قرن‌ها در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند. ویژگی‌های زبانی سوریه به تاریخ، موقعیت جغرافیایی و میراث فرهنگی آن مرتبط است. در این مقاله به بررسی زبان‌های اصلی، استفاده آن‌ها و نقششان در زندگی اجتماعی و فرهنگی کشور، و همچنین تأثیر سیاست سوریه بر وضعیت زبانی پرداخته شده است.
زبان رسمی سوریه عربی است که در نهادهای دولتی، مؤسسات آموزشی، رسانه‌ها و در تمام سطوح ارتباطات رسمی استفاده می‌شود. لهجه عربی سوریه، که به عنوان عربی سوری یا شامی شناخته می‌شود، زبان گفتاری اصلی در زندگی روزمره اکثر شهروندان است.
لهجه عربی سوریه با زبان عربی ادبی که در زمینه‌های رسمی استفاده می‌شود، متفاوت است. عربی سوریه ویژگی‌های خاصی از نظر تلفظ، واژگان و گرامر دارد که آن را در جهان عرب منحصر به فرد می‌کند. به عنوان مثال، در لهجه سوریه اشکال دیگری از افعال و ضمایر به کار می‌رود و همچنین واژگان خاص مربوط به فرهنگ و تاریخ منطقه وجود دارد.
زبان عربی در سوریه از چندین لهجه تشکیل شده است که بسته به منطقه، تفاوت‌هایی دارند. لهجه‌های اصلی شامل:
تمام این لهجه‌ها با یکدیگر قابل فهم هستند، اما ویژگی‌های محلی زبان ممکن است برای کسانی که با آن‌ها آشنا نیستند، دشواری‌هایی ایجاد کند. لهجه‌ها تأثیر زیادی بر گفتار محاوره‌ای و ارتباطات در زندگی روزمره دارند.
زبان عربی ادبی، یا فصحی، زبان گفتاری نوشتاری، اسناد رسمی، ادبیات و رسانه‌ها است. این زبان عربی استاندارد است که در سراسر دنیای عربی زبان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نتیجه هنجار زبانی است که بر اساس قرآن و ادبیات عربی کلاسیک شکل گرفته است.
در سوریه، عربی ادبی در مؤسسات آموزشی، اسناد رسمی، در مطبوعات و تلویزیون استفاده می‌شود. این زبان نقش مهمی در حفظ ارتباط با سایر کشورهای عربی ایفا می‌کند، علیرغم وجود گسترده لهجه‌ها در زندگی روزمره. عربی ادبی همچنین در حوزه دین استفاده می‌شود، زیرا بسیاری از متون دینی، از جمله اسلامی، به همین زبان نوشته می‌شوند.
علیرغم تسلط زبان عربی، در سوریه به زبان‌های دیگری نیز صحبت می‌شود که به چند قومی بودن کشور مربوط می‌شود. اکثر این زبان‌ها کاربرد محدودی دارند، اما همچنان بخش مهمی از هویت فرهنگی اقلیت‌ها هستند.
تمام این زبان‌ها نقش مهمی در زندگی جوامع خود ایفا می‌کنند و سنت‌ها و میراث فرهنگی ملت‌های مختلف سوریه را حفظ می‌کنند.
در زمینه سیاسی، مسائل زبانی در سوریه اهمیت ویژه‌ای دارند. سیاست رسمی دولت همواره حمایت از زبان عربی به عنوان ابزار اصلی ارتباط و هویت بوده است. با این حال، در دهه‌های اخیر وضعیت اقلیت‌های زبانی بسته به وضعیت سیاسی تغییر کرده است.
گروه‌های کردی و سایر اقلیت‌های قومی در سوریه برای مدت طولانی با محدودیت‌هایی در استفاده از زبان‌های خود در محیط عمومی روبرو بودند که این موضوع موجب اعتراضات و فعالیت‌ها برای حمایت از حقوق اقلیت‌ها شده است. در سال‌های اخیر، به ویژه در مناطقی که تحت کنترل نیروهای کردی است، روندی به سمت افزایش وضعیت زبان کردی وجود دارد، از جمله استفاده از آن در آموزش و اسناد رسمی.
سیاست دولتی در قبال اقلیت‌های زبانی همچنان یک مسئله مهم است، به ویژه با توجه به درگیری‌های قومی و سیاسی که در سوریه رخ می‌دهد.
وضعیت زبانی در سوریه چند لایه و بازتاب دهنده ترکیب چند قومی و چند فرهنگی آن است. زبان عربی، به‌ویژه در نسخه‌های لهجه‌ای و ادبی خود، همچنان زبان اصلی ارتباط در کشور است. با این حال، زبان‌های اقلیت‌ها، همچون کردی و ارمنی، نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی جوامع مختلف ایفا می‌کنند. زبان در سوریه همواره نه تنها ابزار ارتباطی، بلکه وسیله‌ای برای بیان سیاسی و فرهنگی بوده است که آن را به جنبه‌ای مهم از زندگی و تاریخ سوریه تبدیل می‌کند.