دانشنامه تاریخی
ویژگی‌های زبانی اوکراین یک مجموعه منحصر به فرد است که با تاریخ چند صد ساله، سنت‌های فرهنگی و ویژگی‌های جغرافیایی این منطقه مرتبط است. اوکراین یک کشور چند زبانه است که در آن به زبان‌های اوکراینی و روسی صحبت می‌شود. با این حال، زبان اوکراینی زبان رسمی کشور است که برای شکل‌گیری هویت ملی و پیوستگی فرهنگی اهمیت زیادی دارد. در این مقاله به بررسی ویژگی‌های زبانی اصلی اوکراین، توسعه تاریخی آن و وضعیت کنونی خواهیم پرداخت.
زبان اوکراینی به گروه اسلاوی شرقی از خانواده زبان‌های هند و اروپایی تعلق دارد و با زبان‌های روسی و بلاروس ارتباط نزدیک دارد. این زبان تاریخ غنی‌ای دارد که از زبان کهن روسی آغاز می‌شود که در روس کیو در قرن‌های دهم تا سیزدهم استفاده می‌شد.
پس از تقسیم روسیه به سه بخش — روس بزرگ، بلاروس و روس کوچک — زبان اوکراینی به طور مستقل شروع به توسعه کرد. در قرن‌های شانزدهم تا هجدهم، زمانی که بر روی خاک اوکراین دولت‌های مختلفی مانند زاپوریژیا و هتمن‌چی‌نا وجود داشت، زبان اوکراینی ویژگی‌های خاص خود را پیدا کرد و میانه‌ای برای هویت فرهنگی و سیاسی شد. در این زمان، سنت ادبی به زبان اوکراینی شکل گرفت و آثار نویسندگانی مانند ایوان کاتلیاریفسکی، تاراس شوچنکو و دیگران به وجود آمد.
پس از پیوستن اوکراین به امپراتوری روسیه در قرن هجدهم، زبان اوکراینی تحت محدودیت قرار گرفت. در قرن نوزدهم، تلاشی برای یکنواخت‌سازی زبان انجام شد که منجر به افزایش نفوذ زبان روسی شد. با این حال، در قرن بیستم، به ویژه پس از به‌دست آوردن استقلال اوکراین در سال 1991، زبان اوکراینی شروع به رشد و تقویت به عنوان عنصر اصلی هویت ملی کرد.
در حال حاضر، زبان اوکراینی زبان رسمی است و در اسناد رسمی، تلویزیون، آموزش و دیگر زمینه‌های زندگی استفاده می‌شود. قانون اساسی اوکراین حقوق استفاده از زبان اوکراینی را تضمین می‌کند و به‌طور مداوم نقش آن در زندگی عمومی کشور در حال افزایش است.
زبان روسی در اوکراین تاریخ طولانی دارد و به‌طور گسترده‌ای در زندگی روزمره، به‌ویژه در شهرها و مناطق شرقی کشور استفاده می‌شود. این مسئله ناشی از تأثیر تاریخی امپراتوری روسیه و اتحاد جماهیر شوروی است، زمانی که زبان روسی به زبان اصلی ارتباط، علم و آموزش تبدیل شد.
قبل از به‌دست آوردن استقلال در سال 1991، زبان روسی به‌طور غیررسمی زبان اصلی در اوکراین بود. در اتحاد جماهیر شوروی، زبان روسی الزامی در مدارس، شرکت‌ها، رسانه‌ها و خدمات دولتی بود. با این حال، با وجود تسلط زبان روسی، زبان اوکراینی همچنان در زندگی روزمره وجود داشت، به‌ویژه در مناطق روستایی، و در سنت‌های محلی، فرهنگ و ادبیات حفظ شد.
پس از کسب استقلال، زبان اوکراینی به عنوان زبان رسمی تثبیت شد، اما زبان روسی همچنان جزء مهمی از زندگی بسیاری از اوکراینی‌ها است، به‌ویژه در مناطق شرقی و جنوبی، همچنین در شهرهای بزرگ مانند کی‌یف و اودسا. در چند دهه اخیر روندی مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد نقش زبان اوکراینی در رسانه‌ها، آموزش و فرهنگ در حال افزایش است که این موضوع بر استفاده از زبان روسی در زندگی عمومی تأثیر می‌گذارد.
چند زبانی یکی از ویژگی‌های مهم وضعیت زبانی در اوکراین است. در خاک کشور، علاوه بر زبان‌های اوکراینی و روسی، زبان‌های دیگری نیز وجود دارند، مانند تاتاری کریمه، مجاری، رومانیایی، لهستانی و دیگر زبان‌ها. این زبان‌ها زبان‌های اقلیت‌های ملی هستند که در اوکراین زندگی می‌کنند و سنت‌های زبانی خود را حفظ می‌کنند.
زبان تاتاری کریمه زبان قوم تاتار کریمه، مردم بومی کریمه است که در جمهوری کریمه (قبل از الحاق کریمه به روسیه در سال 2014) به‌طور رسمی شناخته شده و در زندگی فرهنگی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از زمان بازگشت کریمه به کنترل اوکراین در سال 1991، زبان تاتاری کریمه بخشی از میراث فرهنگی اوکراین شده و برنامه‌هایی برای حفظ و ترویج آن وجود دارد.
در مناطق غربی اوکراین، مانند کارپات و بوکوفینا، زبان‌های مجاری و رومانیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این زبان‌ها نیز بر اساس سطح محلی به‌طور رسمی شناخته شده و در آموزش مدارس، رسانه‌ها و ارتباط با ساکنان محلی به‌طور فعال استفاده می‌شوند. علاوه بر این، در برخی مناطق اوکراین زبان‌های لهستانی و بلغاری نیز حفظ شده‌اند که این نیز بعد دیگری از تنوع فرهنگی کشور را نشان می‌دهد.
چند زبانی در اوکراین به مسئله‌ای مهم در سیاست دولتی تبدیل می‌شود. مسأله همزیستی آرام زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف در کشور در سطوح مختلف بحث می‌شود و اقداماتی برای بهبود وضعیت زبانی، تأمین حقوق اقلیت‌ها و حمایت از چند زبانی انجام می‌شود.
پس از به‌دست آوردن استقلال، اوکراین سیاستی را تدوین کرد که هدف آن حفاظت و ارتقاء زبان اوکراینی بود. در سال 1989، قانون زبان اوکراین به تصویب رسید که حق شهروندان برای استفاده از زبان اوکراینی در مدیریت دولتی، آموزش، علم و فرهنگ را تضمین کرد. این قانون وضعیت زبان اوکراینی را به‌عنوان زبان رسمی تثبیت کرد و تمام نهادهای رسمی و مقامات دولتی را ملزم به استفاده از آن در فعالیت‌های خود کرد.
یکی از گام‌های کلیدی در سیاست زبانی، تصویب قانون زبان اوکراین در سال 2012 بود که استفاده از زبان‌ها در زمینه‌های مختلف زندگی را تنظیم کرد. این قانون وضعیت رسمی به زبان اوکراینی اعطا کرد اما استفاده از زبان روسی و دیگر زبان‌ها در زندگی روزمره و در سطح محلی در مناطق با تعداد بالای گویشوران این زبان‌ها را نیز مجاز می‌کرد. با این حال، در سال 2014، پس از انقلاب شرافت و حوادث مرتبط با الحاق کریمه، اصلاحاتی در قانون‌گذاری انجام شد که نقش زبان اوکراینی را تقویت کرده و استفاده از آن را در حوزه‌های رسمی و عمومی افزایش داد.
از سال 2017، مجموعه‌ای از قوانین به‌منظور تقویت استفاده از زبان اوکراینی در رسانه‌ها، آموزش و مدیریت دولتی به تصویب رسید. به‌عنوان مثال، قانون سهمیه‌های زبانی در تلویزیون، شبکه‌های تلویزیونی را ملزم به ارائه قسمت معینی از برنامه‌ها به زبان اوکراینی می‌کند. علاوه بر این، زبان اوکراینی به‌طور فعال در رسانه‌های جدید، شبکه‌های اجتماعی و پروژه‌های فرهنگی استفاده می‌شود که به محبوبیت آن در میان جوانان کمک می‌کند.
زبان آموزش در اوکراین جنبه مهمی از سیاست ملی است. در کشور، سیستم آموزشی به زبان اوکراینی در مدارس دولتی عمل می‌کند، با این حال امکان آموزش به زبان‌های دیگر وجود دارد، به‌ویژه برای اقلیت‌های ملی. در حال حاضر، در اوکراین مدارسی با آموزش به زبان‌های روسی، تاتاری کریمه، مجاری، رومانیایی و دیگر زبان‌ها وجود دارند.
در سال‌های اخیر، در سیستم آموزشی روندی به سمت افزایش نقش زبان اوکراینی مشاهده می‌شود که این موضوع به سیاست کلی کشور برای تقویت هویت ملی مرتبط است. در دانشگاه و در همه سطوح آموزشی، زبان اصلی آموزش زبان اوکراینی است، اما برای دانشجویان خارجی و در برخی از مؤسسات آموزشی تخصصی می‌توان از زبان‌های دیگر مانند انگلیسی، روسی و غیره استفاده کرد.
یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای افزایش سطح دانش از زبان اوکراینی، برنامه آموزش در مدارس است که شامل آموزش زبان اوکراینی از کلاس اول می‌شود. این برنامه به‌منظور این است که کودکان از سنین کم زبان مادری خود را یاد بگیرند و به شهروندان کامل اوکراین تبدیل شوند که قادر به صحبت به زبان رسمی کشور هستند.
وضعیت زبانی در اوکراین نتیجه تاریخ چند صد ساله، سنت‌های فرهنگی و تغییرات سیاسی است. زبان اوکراینی امروز عنصر اصلی هویت ملی است و نقش مهمی در فرآیندهای دولتی و عمومی ایفا می‌کند. با این حال، زبان روسی و دیگر زبان‌ها همچنان برای بسیاری از اوکراینی‌ها، به‌ویژه در مناطق شرقی و جنوبی کشور، مهم باقی می‌مانند.
سیاست زبان اوکراین به تقویت موقعیت زبان اوکراینی در زندگی عمومی و تأمین حقوق اقلیت‌های ملی متمرکز است. در آینده، مهم است که به توسعه زبان به‌عنوان ابزاری برای اتحاد ملی ادامه دهیم، در حالی که به تنوع فرهنگی و زبانی که در سرزمین اوکراین وجود دارد احترام بگذاریم.